Арапските компании се подготвуваат да го преземат српски НИС

Рускиот удел во Нафтната индустрија на Србија (НИС) тивко се подготвува за продажба, а најсериозни кандидати не се ниту Србија, ниту европските компании, туку играчи од Заливот. Арапските компании имаат јасна предност во купувањето на рускиот удел од 56,15 отсто – комбинација од геополитика, санкции и бизнис интереси која ја турка Србија во позиција на пасивен набљудувач на сопствената енергетска судбина.

По стапувањето во сила на американските санкции кон НИС на 9 октомври – со цел да се пресечат енергетските приходи на Москва за војната во Украина – руската страна практично е принудена да го продаде својот удел. Српскиот претседател Александар Вучиќ веќе потврди дека Газпромњефт преговара со три партнери, а дека Србија, иако има право на првенство како малцински акционер, „не може да инсистира“ бидејќи станува збор за „принудна, а не доброволна продажба“.

Во медиумите како најреален купувач се појавува националната нафтена компанија на Абу Даби – ADNOC. Неделникот НИН и повеќе портали пренесоа дека токму оваа компанија е фаворит да го преземе целиот руски пакет во НИС, а економски аналитичари укажуваат дека „ситуацијата е скроена за нив“: Арапите имаат добри односи и со Русија, и со САД, и со Србија, и се голем играч во нафтениот бизнис, што ги прави идеален посредник во чувствителна трансакција под санкции.

Паралелно, се појавуваат и политички позадини. Некои српски новинари и инсajдери тврдат дека лично Вучиќ го замолил шеиkот Мохамед бин Зајед – негов близок политички партнер – да „пресече“ и преку ADNOC да го купи рускиот удел, токму затоа што тој има директни канали и кон Кремљ, и кон Вашингтон. Токму од САД се чека „зелено светло“ – без дозвола од американскиот OFAC, парите од продажбата тешко ќе стигнат до руските сопственици поради санкциите и исклучувањето на руските банки од SWIFT.

Зошто арапските компании се во предност? Пред сè поради архитектурата на санкциите. Европските купувачи – како унгарскиот MOL – би морале да користат сложени банкарски шеми и посреднички институции под лупа на американските и европските регулатори. Наспроти тоа, компании од Заливот или Азија имаат многу поголем маневарски простор: нивните држави не се дел од санкцискиот режим, а истовремено можат да одржуваат добри односи и со САД, и со Русија. За Западот, таков купувач е прифатлива „трета страна“ која го „одврзува“ проблемот без директен судир.

За Србија, пак, ова значи дека клучната енергетска компанија повторно ќе заврши под силно влијание на странски државен капитал – само наместо руски, овој пат арапски. Вучиќ јавно тврди дека Србија „би имала пари“ да го купи НИС, но наративот дека „Русијата не нè избра“ ја прикрива суштината: Белград со години ја врза судбината на НИС за руските интереси, а сега, под санкции, простор за маневар имаат само играчи кои можат да ги задоволат и Вашингтон, и Москва.

Од економски аспект, доаѓањето на ADNOC или друга арапска компанија би можело краткорочно да ја стабилизира снабденоста со горива и да го амортизира ударот од санкциите. Но политичката цена останува нејасна: Србија би добила нов стратешки „спонзор“ во енергетиката, со кој ќе мора да го усогласи надворешнополитичкиот курс – од односите со ЕУ до позициите кон Блискиот Исток и Русија.

Прашањето што останува отворено е колку простор ќе има Белград да ги заштити сопствените интереси – од цената на горивата до судбината на рафинеријата во Панчево и поврзаните компании како Петрохемија – во момент кога најважните одлуки за НИС се носат во Москва, Абу Даби и Вашингтон, а не во Белград.

Продажбата на рускиот удел во НИС, гледано од Македонија, е уште една потврда колку е кревка енергетската независност во регионот: една санкција, една трансакција и целиот ланец – од рафинерија до бензинска пумпа – може да зависи од волјата на играчи што не гласаат на нашите избори, но директно влијаат на тоа колку плаќаме за литар гориво.