Австралија: Децата мора да се деца а не на социјални мрежи

Само еден ден откако стапи во сила првиот ваков закон во светот, австралиските тинејџери покажаа колку е тешко дигитално да „исклучиш“ една генерација. Додека државата формално им забранува пристап до TikTok, Instagram и YouTube, истите тие платформи се преполни со коментари од корисници кои тврдат дека имаат помалку од 16 години и дека – барем засега – никој не успеал да ги избрка од интернет.

Премиерот Ентони Албанезе жестоко реагираше на овој „дигитален отпор“. Тој потсети дека забраната за користење социјални мрежи за лица под 16 години е закон, а не добронамерна препорака што може да се игнорира. Според него, почетокот нужно ќе биде тежок – и за државата, и за платформите, и за младите – но целта е јасна: заштита на децата од содржини што им штетат на менталното здравје и, во крајна линија, мерка што „ќе спаси животи“.

Иронијата на првиот ден беше видлива на профилот на самиот премиер на TikTok. Под едно од видеата се појави коментар: „Сè уште сум тука, чекајте да можам да гласам“. Тоа е реченица која прецизно ја открива пукнатината во системот: генерација која расте онлајн, но уште нема право на глас, му порачува на политичкиот естаблишмент дека законите лесно се носат, а многу потешко се спроведуваат во дигитален простор без јасни граници.

Новите правила ги таргетираат десетте најголеми платформи – меѓу нив TikTok, Instagram (Meta) и YouTube (Alphabet) – кои мора да ги блокираат корисниците под 16 години или ризикуваат казни до 49,5 милиони австралиски долари, односно околу 33 милиони американски долари. Владата признава дека ќе биде потребно време овие компании да изградат механизми за проверка на возраста и отстранување на профили, но инсистира дека одговорноста сега е јасно префрлена и кај нив, не само кај родителите.

Албанезе има силен политички ветер в грб: законот е изгласан со двопартиска поддршка, а анкетите покажуваат дека околу три четвртини од родителите го поддржуваат. За многу семејства, ова е доцнење, но сепак добредојден обид да се намали времето што децата го минуваат на мрежа, да се ограничи изложеноста на насилни и токсични содржини и да се спречи алгоритамот да им го диктира секојдневието.

Но, критичарите предупредуваат дека најтешкиот дел допрва доаѓа – практичната примена. Како да се утврди дали некој навистина има 15 или 17 години, без агресивно собирање лични податоци и документи? Колку далеку може да оди државата во барањата кон приватни компании, без да отвори нови прашања за приватност и надзор? Австралиската Канцеларија за електронска безбедност (eSafety Commissioner) најави дека ќе побара од платформите конкретни податоци за бројот на корисници под 16 години пред и по воведувањето на забраната – прв тест колку сериозно ги сфаќаат новите обврски.

Интересот за австралискиот модел не завршува на океанот. Владите ширум светот внимателно гледаат што се случува во Канбера. Американскиот сенатор Џош Холи јавно го поздрави законот во моментот кога стапи во сила. Франција, Данска, Малезија и уште неколку земји веќе најавија дека размислуваат за слични политики – од построга возраст за пристап до алгоритамски препораки, до целосна забрана на профили за деца под одредена возраст.

Австралија, со тоа, стана жива лабораторија за прашање што ќе ја одредува политиката во следната деценија: до каде се протега родителската, а оттаму и државната одговорност да ги „исклучи“ младите од простори кои во практика им се домашен терен? И што значи „забрана“ во свет каде тинејџерите први ги знаат заобиколните патишта, виртуелните приватни мрежи и новите апликации?

На хартија, законот изгледа јасно: под 16 години – нема социјални мрежи. Во реалноста, првиот ден покажа нешто друго: младите не се подготвени да се откажат од дигиталниот простор, дури и ако тоа значи да му се пофалат токму на премиерот дека сè уште се онлајн.