Skip to content
Европската унија ќе се обиде да најде начин да финансира поддршка за Украина во следните две години, додека лидерите на блокот ќе се сретнат во Брисел на 18 и 19 декември.
Потенцијална клучна компонента на ова е таканаречениот заем за репарација за Киев.
Радио Слободна Европа (RSE) разгледува како би функционирал заемот, кои се главните проблеми и кои се алтернативите доколку не се постигне договор.
Што е во игра?
Да бидеме јасни: Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) процени дека на Украина ѝ се потребни околу 135 милијарди евра (158,3 милијарди долари) во следните две години – таа се соочува со буџетски дефицит од 71,7 милијарди евра уште следната година и ѝ се потребни парите најдоцна до почетокот на вториот квартал од 2026 година, односно во април.
Западните земји ја поддржуваат земјата разурната од војна со директна буџетска помош и воена поддршка од почетокот на руската инвазија пред речиси четири години, но наредниот период може да биде различен бидејќи Соединетите Американски Држави сигнализираа дека е малку веројатно да испратат дополнителни средства. Затоа, одговорноста е на ЕУ и другите земји од Г7 да ја преземат иницијативата – и тоа наскоро.
Што е репарациски заем?
За прв пат беше споменат од претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, во важен политички говор во септември, а во текот на есента се сметаше за пресвртница за Украина. Идејата, детално објаснета на почетокот на декември, е да се искористи монетарната вредност на замрзнатите руски државни средства во ЕУ со нивно пренасочување во репарациски заем за Украина, кој Киев би морал да го врати само во малку веројатниот сценарио Русија да почне да плаќа репарации.
Брисел нагласува дека ова не е конфискација на руски средства, туку дека парите ќе бидат заменети со обврзници или готовина издадени од Европската комисија, гарантирани од земјите-членки на ЕУ и потенцијално други земји кои сакаат да учествуваат во програмата.
Што е со обновувањето на санкциите на ЕУ?
Тоа е еден од чувствителните делови – но се чини дека амбасадорите на ЕУ најдоа решение на 11 декември. Замрзнатите руски средства во блокот остануваат замрзнати само затоа што 27-те земји-членки на ЕУ едногласно ги продолжуваат сите финансиски санкции наметнати на Москва двапати годишно.
Проблемот што многумина го предвидоа е очигледен: Што ако земјите пријателски настроени кон Кремљ, како Унгарија и Словачка, одбијат да дадат зелено светло во иднина?
САД и ЕУ ги зголемија санкциите против руските нафтени компании, Трамп го откажа самитот со Путин
Некои од најкреативните правни експерти во Брисел се качија на сцената и предложија да се најде заобиколен пат со користење на член 122 од Договорот за ЕУ. Овој член им овозможува на земјите-членки да одлучуваат „во духот на солидарност меѓу земјите-членки, за мерки соодветни на економската ситуација“.
Правните експерти на ЕУ веруваат дека ова е начин да се обезбеди, поради огромните политички и економски прашања, дека обновувањето на санкциите може да се направи со квалификувано мнозинство наместо едногласно. И нема да мора да се обновува на секои шест месеци. Повеќето земји-членки на ЕУ се чини дека се согласуваат со ова толкување, а предлогот беше прифатен.
Тоа е чекор поблиску до реализацијата на репаративниот заем за Украина, но и неистражена правна област што има големи политички импликации и веројатно ќе биде тестирана во судот на ЕУ од страна на земјите што не сакаат да бидат маргинализирани.
Колку пари се вклучени?
Постојат многу различни бројки, па да ги разјасниме: Околу 140 милијарди евра руски државни средства ги држи белгиската финансиска компанија Euroclear.
Исто така, има дополнителни 25 милијарди евра руски државни средства во банки низ ЕУ, главно во Франција, но и во белгиска приватна банка, на Кипар и во Германија. Значи, вкупно 165 милијарди евра.
Но, репаративниот заем е дел од поширок финансиски пакет вреден до 210 милијарди евра, според Европската комисија. Ова вклучува 45 милијарди евра што ќе бидат искористени за отплата на заемот од Г7 за Украина од 2024 година.
Сè уште следите? Добро, бидејќи Европската комисија користи уште една бројка: 90 милијарди евра. Ова е реалниот износ што ЕУ би го ставила на располагање на Украина во 2026 и 2027 година, што одговара на приближно две третини од финансиските потреби на Украина. Брисел се надева дека преостанатата третина ќе биде покриена од меѓународни партнери како што се Канада, Јапонија, Норвешка и Обединетото Кралство.
Кои се главните пречки?
Белгија, која поседува најголем дел од парите, има многу забелешки. Нејзиниот премиер, Барт де Вевер, ги изрази и на прес-конференции и во писма упатени до разни европски лидери во последните недели и месеци, а Фон дер Лајен и германскиот канцелар Фридрих Мерц водеа долги разговори со него за да го придобијат. Дали успеаја? Се чини дека сè уште не успеале.
Овој заем всушност требаше да биде барем политички одобрен кога лидерите се состанаа на самит во Брисел во октомври, но Де Вевер, тогаш цврсто стоеше на својот став.
Се очекува разговорите, кои ќе започнат на 18 декември, да продолжат во текот на следниот ден. Веќе низ европските ходници се зборува за можен итен самит на почетокот на јануари доколку нема решение.
Вреди да се напомене дека заемот за репарација може да се усвои со квалификувано мнозинство (55 проценти од земјите-членки на ЕУ што сочинуваат 65 проценти од вкупното население на ЕУ). Значи, Белгија може да биде маргинализирана иако сите, досега, ветија дека ќе ги вклучат. Белгија, од друга страна, се заканува дека ќе ја тужи ЕУ ако нејзините барања не бидат исполнети.
Од што всушност се плаши Белгија?
Од многу работи. Прво, руска одмазда против Белгија и Евроклир. Ова исто така значи финансиски конфискации и правни спорови. Затоа земјата бара експлицитни финансиски гаранции од други престолнини на ЕУ во случај Москва некако да успее да ги врати парите.
Дебатата следната недела во голема мера ќе се врти околу тоа каква форма ќе имаат тие гаранции, колку брзо ќе бидат достапни и колку долго. Белгискиот услов е гаранциите да надминат 140 милијарди евра во Евроклир за да се покријат потенцијални правни спорови, а парите да бидат достапни во рок од неколку дена.
Можат ли другите земји од ЕУ да ги исполнат белгиските барања?
Делумно. Повеќето се подготвени да понудат билатерални финансиски гаранции врз основа на бруто националниот доход (БНД) на земјата.
Германија посочи дека може да обезбеди околу 25 проценти од заштитниот фонд според овој клуч. Но, потребно е што е можно повеќе земји да учествуваат, во спротивно товарот ќе биде поголем за оние кои се обврзале на овој план.
Унгарија и Словачка посочија дека нема да учествуваат, но нивниот БДП е занемарлив. Сепак, другите европски економски сили како што се Италија и Франција мора да бидат вклучени.
Се вели дека повеќето земји од ЕУ заедно би можеле да обезбедат до 200 милијарди евра, но само за две години, бидејќи новиот повеќегодишен буџет на ЕУ треба да стапи на сила во 2028 година и да обезбеди идна заштита.
Европската комисија, исто така, вети дека ќе воспостави „механизам за ликвидност“ што може веднаш да им позајмува пари на владите за да обезбеди брзо исплаќање на гаранциите доколку е потребно. Извршната власт на ЕУ, исто така, работи на законски предлог за заштита на земјите-членки на ЕУ и нивните банки од одмазднички правни мерки од Москва, иако деталите сè уште не се јасни.
Дали постои План Б?
Да, Европската комисија презентираше алтернативен план кога го објави предлогот за заем за репарација. План Б е Европската комисија да издаде заеднички долг и да го обезбеди преку својот буџет.
Постојат два проблема со тоа.
Многу земји-членки не се особено склони да акумулираат долг што нивните даночни обврзници подоцна ќе мора да го отплатат. А оваа мерка бара едногласност, а Унгарија јасно стави до знаење дека не е заинтересирана да даде согласност.
Потенцијален План Ц би бил поединечните земји-членки да даваат пари директно на Киев, но малку европски политичари, ограничени од нултиот или низок раст, се подготвени да им дозволат на своите граѓани да платат за нешто за кое сметаат дека Русија е на крајот одговорна.