„Додека Бугарија игра сè поактивна улога во промовирањето на правата на лицата кои припаѓаат на бугарското малцинство во земјата, истите напори во домашниот план не можат да се почитуваат“. Ова беше констатирано во Петтото мислење на Консултативниот комитет за Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства објавено пред неколку дена“.
Мислењето наиде на критики од бугарската владата, кои беа особено остри на места каде што се вели дека по 17 години препораки и 12 случаи пред Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП), Бугарија загуби (половина од нив се уште под надзорот на Комитетот на министри на Советот на Европа), но сепак продолжува да одбива да дозволи регистрација на организацијата ОМО „Илинден“.
Значаен дел од мислењето на Консултативниот комитет за Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства се однесува на Ромите, но ставот важи и за Турците, Евреите и Ерменците. Комитетот повикува да го поттикне учењето на јазиците на малцинствата, „редовно да го оценува нивото на побарувачка за обука на турски, ромски, ерменски и хебрејски јазик во областите каде што живеат значителен број на лица кои припаѓаат на овие малцинства“ и, по оценувањето, да се одлучи за соодветни мерки, поврзани со наставата на овие јазици, наставниците (особено за ромски), наставните материјали за нив и достапноста од предучилишно до високо образование.
Комитетот е независно тело кое му помага на Комитетот на министри на Советот на Европа во оценувањето на соодветноста на мерките преземени од земјите потписнички на Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства која произлегува од Европската конвенцијата за човекови права.
Во анализаата на бугарски „Дневник“ се вели дека реакцијата на бугарската влада од почетокот на октомври е дека е благодарна за пофалбите, но прифаќа дел од препораките „со резерва“ и одбива да одговори на податоците од анонимни извори. На пример:
– Жалиме што нема доволно транспарентност за изворите на комисијата;
– Не е можно да се потврди автентичноста на какви било изјави и да се одговори на нив, да се разјаснат или отфрлат; и
– Заради оваа нетранспарентност и анонимност на изворите одговорноста за секој заклучок заснован на анонимни информации треба да сноси неговиот автор.
Бугарската страна уште еднаш објаснува зошто такво нешто како „национални малцинства“, „малцински права“ и слично не се присутни во бугарското законодавство, а тоа беше забележано и кога конвенцијата беше ратификувана во мај 1999 година.
Четврт век подоцна се посочува дека постојат термини како „лица кои припаѓаат на малцинска група“ и „мајчин јазик“, со кои се штити етничката, верската и јазичната различност во бугарското општество. Овој став „со инструменти за заштита на човековите права на индивидуална основа“.
Случајот со рамковната конвенција и Бугарија е посебен од самиот почеток, бидејќи експлицитно се нарекува „за заштита на националните малцинства“, а беше ратификуван со експлицитно појаснување дека не резултира со никакво признавање на колективните права во земји. Тоа беше споменато и таа година во одговорот на владата со следните зборови:
„Затоа бугарските власти сметаат дека е неприфатливо да одговорат на препораките на консултативниот комитет, кој претпоставува дека остварувањето на правата на лицата кои припаѓаат на етнички, верски или јазични малцински групи во Бугарија може или дури треба да се реализира преку кој било признат за колективните права“.
Овој аргумент се користи за објаснување на „Македонците“ – на последниот национален попис на населението (2021 година), вкупно 1.143 граѓани се самоидентификувале како Македонци, но овој факт „на ниту еден начин не бара конкретно признавање“. Се посочува дека само во 2024 г. и имаше 8 јавни настани организирани од овие граѓани (Македонци, н.з.) „без никакви ограничувања, инциденти или наши мешања“.
Одговорот за нерегистрирањето на ОМО „Илинден“ зсе објаснува со тоа дека организацијата има политички цели, а тоа не е дозволено за граѓанските здруженија, иако судот во Стразбур вели дека не гледаат доволна основа за ваква одлука. Во петтото мислење се забележува дека Агенцијата за регистрација здруженија, која е под Министерството за правда, продолжува да поднесува документи и не дава доволно објаснувања како да се заврши овој процес.
Во однос на мислењето на Комитетот на Советот на Европа, Бугарија дополнително го изразува своето разочарување и тврди дека ова тело субјективно ги оценува прашањата за билатералните односи со Северна Македонија, што е исклучиво билатерално прашање меѓу двете земји и е надвор од опсегот на конвенцијата. Затоа Бугарија го прогласува мислењето на Комитетот за апсолутно неприфатливо каква обид да се искористи за тесни политички цели.
Во однос на позицијата на муслиманите изразено во Петтото мислење на Консултативниот комитет за Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства, од кабинетот на големиот муфтија во Софија посочуваат дека по 15 години конечно добиле земјиште за Високиот муслимански институт и се надеваат дека ќе ја добие потребната акредитација како образовна институција. Муслиманите се жалат дека нема можност за халал храна за нивните деца во училиштата, дури и кога 90% од учениците потекнуваат од религиозни семејства. Иста ситуација има и во затворите.
Бугарската влада негира дека постои дискриминација на Ромите поради нивниот јазик и култура, во здравството или администрацијата, како и сегрегација во образованието.
„Покрај правото за изучување на мајчиниот јазик во основното ниво на образование (од 1 до 7 паралелки, два часа неделно), нема други можности за изучување на јазиците на малцинствата на училиште“ и тоа е незадоволително и не одговараат на обврските од рамковната конвенција.
Комитетот препорачува да се работи повеќе за културата, јазиците, религиите и идентитетот на малцинствата, за да ги перцепираат оние што им припаѓаат како неделив и вреден дел од бугарското општество.
„Финансирањето на културните активности [на таквите групи] останува крајно ограничено. Сите малцинства ја споделуваат загриженоста во врска со релативно ниската и недоволна финансиска поддршка за нивните културни активности од нивните земји. Не се обезбедуваат посебни средства за оваа намена“, велат авторите на Петтото мислење на Консултативниот комитет за Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства кои извештајот го подготвиле за време на неколку посети во Бугарија да се запознаат со ситуацијата на лице место.
Има и позитивни констатации, но во текстот се вели: „Во целина, недоволна е свесноста за правата на малцинствата како неделив дел од човековите права, а не се направени напори да се исполнат голем број препораки испратени одамна. за прашања како што е принципот на слободно самоопределување, поддржан од за унапредување и заштита на правата на малцинствата, вклучувајќи ги и јазичните права, и потребата да се обезбеди целосна еднаквост и интеграција во општеството за сите што живеат во Бугарија“.
