Чиј е Кафка, твој или наш?

Некој сигурно го наклеветил Франц К, или приказната за Кафка, сто години по неговата смрт.

Урош ЈОВИЌИЌ (Велике приче)

Гласникот талка по ходниците во обид да ја пренесе пораката, но не успева да стигне до оној кому му е наменета пораката. Адвокатот ја подготвува и бескрајно ја ревидира претставката, чиј најголем проблем е што никогаш не е завршена. Човек кој се качува до тврдината се прашува: „Може ли оваа патека да биде бескрајна?

Сè со Франц Кафка остана недовршено.

И сегментите од расказите што ги напишал и принципите до кои се придржувал во пишувањето, како и трите романи чии ликови се појавуваат во првите реченици од овој текст за да, кафкијан, никогаш да не го напуштат.

„Најмил Макс“, го започнал писмото до својот пријател Макс Брод, кое го оставил на своето биро, за Макс да го најде по неговата смрт. „Мојата последна молба за тебе: сè што оставам зад себе… дневници, ракописи, писма (мои и други), скици, те молам запали ги непрочитани“.

Доколку Брод му ја исполнел желбата, нешто конечно ќе се завршило – нихилистичкиот потфат на Кафка во кој тој создавал и уништил сѐ што создал.

Но, тоа не испаднало така.

Ќе испадне, како што напиша Филип Рот, дека „судбината на книгите на Кафка во рацете на кафкалозите е потешка од судбината на Јозеф К“.

Брод не чекаше ни два месеци пред тоа, игнорирајќи го барањето на својот пријател, потпиша договор за објавување на постхумно издание на романите на Кафка. „Процесот“ беше објавен во 1925 година, „Замокот“ следната година и „Америка“ во 1927 година. Така, приказната за Кафка, како и сите негови приказни, остана недовршена. Да се ​​размислува за тоа, да се дебатира и толкува.

Единственото нешто што всушност заврши е еден век од неговата смрт. Оваа приказна е малку за тоа.

Волтер Бенџамин еднаш рекол дека Кафка создава „бајки за дијалектичарите“. Други за него велеа дека е мајстор на модернизмот, „рамо до рамо со Џојс, Пруст и Пикасо“. Некои во неговото пишување видоа „премногу рани, дезориентираност, садо-мазо, необјаснива суровост и други, тешки за објаснување, гротескни суштества“. Самиот рекол дека пишува со стравопочит кон Гогољ, Гете и Флобер, најмногу кон Хајне и Достоевски. И ќе испадне, како што напиша Филип Рот, дека „судбината на книгите на Кафка во рацете на кафколозите е потешка од судбината на Јозеф К.“.

Зашто, колку и да можеше да навлезе во безличноста и суровоста на бирократската држава, ниту Кафка не можеше да предвиди колку прецизно бирократите и безличните ликови ќе го искомплицираат неговото наследство.

Сто години по смртта на Кафка, за ова има нерешени дилеми – „чиј навистина беше Кафка“.

Во првиот бран кафкалозите сакаа да го „подарат“.

Исто така, заврши како дел од реториката на Студената војна, во говорот што го одржа Сартр во Москва во 1962 година. За него Кафка стана „граната во библиотеката“, или уште поживо „вагон полн со динамит кој се движи меѓу Истокот и Западот“. „Можеби најважното прашање од Студената војна“, рече тогаш Сартр, „е на кого му припаѓа Кафка: на тебе или на нас?

Макс Брод рече дека неговиот покоен пријател бил „светец на модерното време“, а неговите приказни ги нарекол „најважните еврејски документи на нашето време“. Првите преведувачи на делата на Кафка на англиски беа уште подиректни, нарекувајќи го „христијански алегорист“, а многумина се бореа први да објаснат како метаморфозата на Грегор Самса во инсект е всушност христијанска приказна за „преобразување“.

Со здружението на бранот кафколози, кое имаше своја основа во егзистенцијализмот, Кафка всушност беше прогласен за човек кој пишува за свет без Бог. Како човек кој зјапа во бездната на апсурдноста на нашето постоење и гласно се прашуваше, кон крајот на „Процесот“, преку устата на Јозеф К: „Каде е судијата што не го видов сето ова време?“ На ова се надоврзаа кафколозите кои сакаа да го толкуваат како загледан во бездната – но на сопствената душа. Човек кој се покаја, човек кој беше дијагноза сам за себе.

Најмладиот бран доби политички контури. Така заврши како дел од реториката на Студената војна, во говорот што го одржа Сартр во Москва во 1962 година. За него Кафка стана „граната во библиотеката“, или поживо, „вагон полн со динамит кој се движи меѓу Истокот и Западот“.

На крајот, современите љубители на Фројд објаснија сè од литературата на Кафка со неговата сексуалност, која стана мит. Кафка ги обожавал жените, пишувале неговите современици. Кафка „го мразел физичкиот контакт“, напишале неговите интимни пријатели. Нема приказна за легендарен писател во која некој не спомнува – а студентите по филозофија, кои сакаат да држат говори и да започнуваат дебати во пабот, учат напамет – пасусот што „објаснува сè“.

„Како човек кој не може да одолее на искушението да плива во морето и е среќен што брановите го однеле – ‘сега си маж, сега добро пливаш’ – и потоа, без никаква причина, се крева. и го гледа само небото и отвореното море, и гледа дека само неговата мала глава е на брановите, па го фаќа страшен страв и ништо друго повеќе не е важно, само што некако стигнува до брегот, дури и да му пукнат белите дробови. Така е“.

Бидејќи овој пасус објаснува сè, сега дали сè му е многу појасно на читателот кој сака да го разбере Кафка, нели? Се разбира – не.

Сите овие присвојувања на Кафка, од христијани или ционисти, до егзистенцијалисти и популарни психолози, всушност, злонамерно растргнуваат добар дел од она што Кафка сакаше да го каже. Затоа што Кафка, може да се каже, сакаше да го каже сето тоа. И многу повеќе што може да се заклучи од неговата литература. Токму затоа и остана недовршена.

На крајот се отвори прашањето кому всушност му припаѓа Кафка?

Едната страна во процесот беше Националната библиотека на Израел, која го означи Кафка како „еврејски писател“ и човек кој „самиот би сакал“ неговите дела да завршат таму каде што се.

Од другата страна беше Германија, поточно Германскиот архив на литературата, кој, мотивиран од германскиот јазик на кој пишува Франц, инсистираше на тоа дека Кафка е германски писател.

На крајот на краиштата, како што рече Хана Арент: „Тоа е најчистата германска проза на 20 век“.

Ако толкувањето на литературата не е во состојба да го направи тоа, можеби толкувањето на неговата биографија би можело да помогне. Роден е во еврејско семејство, на чело со многу строг татко, како што беше правило за Евреите во Прага и други важни точки во Европа во тие години. Деструктивен моментум. Тоа го обликувало, ќе кажат експертите. Тој татко, сепак, му обезбедил душевен мир и егзистенција, иако Кафка студирал право и извесно време работел како службеник. Во овие обиди тој ја запознал осификацијата на системот, секој систем, а особено оној во кој живеел. Тоа го обликуваше, ќе кажат други експерти. Цели монографии беа посветени на врската на Кафка со Феличе Бауер – со која тој беше свршен, потоа изневерен, па повторно свршен со неа, потоа неверен засекогаш. Тоа го обликуваше, разбирате, ќе кажат некои трети експерти. И сите експерти, како кафколозите во литературата, всушност, себично ќе лишат добар дел од она што беше Кафка. Затоа што Кафка, може да се каже, беше сето тоа. И многу повеќе, што некој може да го заклучи врз основа на неговата биографија.

Токму затоа сакал сè да биде изгорено, да ја остави неговата биографија недовршена на крајот од животот.

Некои гледаа на чист национален интерес. Другите гледаа чист национален интерес. Над ‘рбетот на оној кој не сакал да припаѓа на ништо.

Така, тој што направил посебна литература од самоосудување, требало да служи за самоодбрана и самоослободување. Како на кого.

Авторот на книгата „Последното судење на Кафка“ Бенџамин Балинт напиша есеј за Њујорк Тајмс за тоа како го читал „Процесот“ со палестинските студенти и на тој начин добил сосема поинаков увид во тоа што целата литература на Кафка може да претставува за некого.

Еден од нив ги препозна книжевните паралели со Мустафа Калифа и неговиот нов роман „Школка“. Други повлекоа животни паралели, со судења во кои никогаш нема ослободителна пресуда. Така, како автор кој девет години одел на судење на германски и израелски библиотекари кои би го украле наследството на познат писател, заклучил дека Кафка всушност им припаѓа само на оние кои не сакаат да го присвојат и да ги објаснат преку нивните лични преференции за толкување на светот и/или литературата.брани сите важни дела на целата еврејска дијаспора.

Помина еден век од неговата смрт. Поминаа 85 години од почетокот на Втората светска војна. Да не се случат тие две работи – смртта на еден безнадежен писател и смртта на визијата за човечката цивилизација, немаше да го има Кафка како што го гледаме денес.

Брод немаше да го прекрши последното барање на својот пријател и светот немаше да може да живее со неговите сиви визии за животот под притисок на центрифугалните општествени сили на кои никој не го разбира коренот или целта. Светот стана токму таков за обичниот човек по Втората светска војна. Борбата против невидливите извори на сивило и постојаните обиди за одбрана од тојн што обвинува.

Иако не се чувствува виновен. Во процесот на вљубување во Кафка, светот го предаде повеќе од Брод.

„Некој сигурно го наклеветил Франц К.“ и иако тој не згрешил, едно утро се обиделе да го киднапираат од себе.

Приреди Мирјана Василева