Skip to content
Анализира: Леон БАКРАЧЕСКИ
Откако речиси цело лето го помина во Охрид на културни манифестации и без забележливи средби со високи државници во целиот изминат мандат, претседателката Гордана Силјановска-Давкова во интервју за Јавниот сервис отвори тема што во демократски систем неминовно предизвикува грижа: „посериозна државна стратегија“ за телевизиите со национални концесии.
Критичарите предупредуваат дека ваквиот дискурс ризикува да се претвори во политичко насочување на уредничката политика и во притисок врз приватните медиуми, токму во период кога владеењето на правото и економската неизвесност бараат државен фокус на други фронтови.
Во интервјуто, претседателката забележа дека комерцијалните телевизии „не продуцираат сопствена културна и научна програма“ и дека треба да се преиспита кому и зошто се доделуваат концесии, како и каква програма се утврдува.
Таа дури предложи редакциска „револуција“: вестите да почнуваат со култура и спорт, а политиката да оди на крај. Носталгичната референца кон „старото МТВ“ – кога, според неа, документарните програми и образовните емисии биле пример за квалитет – звучи добро на хартија.
Но токму тука е јадрото на контроверзијата: во либерална демократија не е работа на Кабинетот на претседателот да ѝ кажува на приватната редакција како да го отвора дневникот.
Правната рамка е јасна: независниот регулатор (АВМУ) и пазарните правила ги утврдуваат обврските за програмски квоти, заштита на малолетници, говор на омраза и јавен интерес. Јавниот сервис има законска мисија за култура и образование; приватните телевизии се водени од уредничка слобода и одговорност.
Кога шефот на државата зборува за „преиспитување“ на концесии и за „посериозна стратегија“, без јасни гаранции дека станува збор за транспарентен, регулаторно заснован процес, лесно се создава „ладечки ефект“: медиумите се автоцензурираат за да не влезат во немилост кај политичката власт.
Претседателката со право посочи на растечкиот проблем со говор на омраза. Но решението за тоа не е политичко диктирање на содржината, туку конзистентна примена на постојните закони, подобрување на капацитетите на АВМУ, обвинителството и судовите, медиумска писменост и само-регулација преку новинарските совети.
Во спротивно, линијата меѓу санкционирање на незаконска содржина и ограничување на слободата на изразување брзо се размачкува.
Контекстот ја прави изјавата уште почувствителна. Додека земјата се соочува со високи животни трошоци, силни емиграциски притисоци и потреба од брзи реформи на патот кон ЕУ, првиот човек на државата ја троши политичката енергија на уреднички „совети“ и ревидирање концесии.
Ниту еден сериозен билатерален исчекор не ја одбележа изминатата сезона, што уште повеќе го засилува впечатокот за приоритети насочени кон симболичка културна политика, а не кон геополитички и економски интереси. Во таков амбиент, секој повик за „државна стратегија“ во медиумите мора да биде придружен со железни гаранции за независност, со јасни мерливи стандарди и со исклучена можност за политички арбитражи.
Да има повеќе култура и документаристика на националните фреквенции е легитимна цел и за авторот на овој текст МНОГУ ПОСАКУВАНА. Но патот до таму не смее да минува преку притисок врз содржини, сугестии за уреднички редослед или условувања поврзани со концесии.
Наместо „дисциплинирање“ на медиумите, државата може да стимулира продукција преку транспарентни јавни повици, фондови за квалитетна содржина, јакнење на јавниот сервис и поттикнување копродукции со независниот сектор – мерки што ја почитуваат и плуралистичката сцена, и правото на јавноста да знае.
Демократијата се мери токму таму каде што е најнезгодно: во толеранцијата кон остри прашања и непријатни прилози, во отпорот кон искушението моќта да се претвори во уредник.
Ако претседателката сака вистински да придонесе за културна ренесанса, ќе мора прво да ја почитува уредничката автономија и да инсистира на институционални, а не политички решенија. Во спротивно, по лето исполнето со фестивали и свечени говори, есента би можела да донесе нешто многу помалку свечено: студен допир со ограничувањето на медиумската слобода.
