Skip to content
САД ги укинаа санкциите за Милорад Додик и дел од неговата мрежа – одлука што доаѓа по неговото повлекување од функцијата претседател на Република Српска и повлекувањето на клучни „антидејтонски“ закони во Бања Лука. Дел од аналитичарите ја читаат оваа промена како „возвратена услуга“: ретка, речиси преседанска отстапка на Вашингтон кон актер кој со години беше под режим на OFAC.
Да ги подредиме фактите. Министерството за финансии на САД на 29 октомври ги симна мерките за Додик и уште десетици поврзани лица и компании – коперникански пресврт во однос на претходните две санкционирања поради дестабилизирачки чекори против Дејтон. Паралелно, во Бања Лука Собранието ги поништи законите насочени кон блокирање на државните институции, а Ана Тришиќ-Бабиќ беше назначена за вршител на должноста претседател – формализирајќи дека Додик повеќе не ја извршува функцијата откако му беше одземен мандатот со судска пресуда. Американската страна го нарече тоа „напор за смирување на кризата“.
Тука почнува дебатата. Професорот Даниел Сервер вели дека укинувањето е „исклучително“ и тешко споредливо со претходни балкански случаи – и сугерира дека Вашингтон наградува конкретно повлекување на чекори што ја уриваа државната рамка на БиХ. Но Ерик Горди предупредува на темната страна на договорот: ако компромисот е склучен „надвор од Европа и БиХ“, ризикот е внатрешната правна динамика да се измести – вклучително и можен политички притисок врз судските процеси во кои Додик има жалба.
Што значи ова за регионот? Прво, САД испраќаат прагматичен сигнал: санкциите не се догма, туку инструмент – обратлив кога на маса има мерливи чекори кон деескалација. Тоа може да создаде поттик за други актери да „фирмираат“ симболични отстапки во замена за олеснување. Второ, ризикот од погрешен стимул останува: ако пораката се прочита како „тврд курс + краток тактички чекор = награда“, ќе се нормализира транзакциска политика во која принципите (владеење на право, функционалност на БиХ) стануваат валута за дневни договори.
Трето, европската димензија. Брзиот, билатерален стил на одлуката ги фаќа неподготвени механиките на ЕУ, кои традиционално бараат консензус и постепеност. Ако САД ја водат деескалацијата со „брзи договори“, ЕУ ќе мора или да се усогласи – или да ризикува да биде перципирана како секундарен играч во сопственото соседство.
На крај, домашната математика во РС. Дали укинувањето на санкциите ќе влијае врз предвремените претседателски избори и кадровските раскрсници? Прерано е да се каже. Но јасно е дека тежиштето се помести: Додик ја губи формалната функција, но добива простор за ре-легитимација во јавноста без стигмата на санкции. Балансот меѓу правото и политиката ќе се тестира токму тука: во тоа дали институциите – судови, парламент, извршна власт – ќе останат изолирани од променливите ветрови на големите договори.
