Skip to content
Македонија е соочена со мултидимензионална криза која се состои од екоцид, фемицид, социоцид, и системска неправда што се надополнува со легицид и јуридицид. Борбата против овие „цидови“ е од клучна важност за спасување на државата и општеството од колапс.
Македонија се наоѓа на крстопат на големи предизвици кои ја доведуваат во прашање не само сегашноста, туку и иднината на државата и нејзините граѓани, во однос на безбедноста и здравјето. Ова не се само изолирани инциденти или отежнати ситуации кои ќе се заборават, туку системски и мултидимензионални кризи кои длабоко ја загрозуваат социјалната структура, владеењето на правото, животната средина и самата доверба во мнозинството институции.
Целта на оваа сторија е да ги поврзе овие кризи преку иновативниот „цид“ концепт – терминологија која со малку зборови носи голема тежина. Екоцидот, фемицидот, социоцидот, легицидот, јуридицидот, правдоцидот и трастоцидот не се само теоретски поими туку реални феномени кои се одразуваат во горливите пожари на депониите, трагедијата на двојното убиство во Велес, бескрајните судски одлагања околу случајот во Кочани и општата недоверба во системот.
Екоцидот – пламениот ад по шумските пожари и труењето
Пожарите што беснеат низ Македонија во последните години, особено во регионот на Источна Македонија и Малешевијата, имаат ефект на еколошка катастрофа од огромни размери. Во 2025 година, пожарот на Готен траеше повеќе од десет дена, а на терен беа ангажирани домашни и меѓународни сили со најсовремена технологија за да се спречи уште поголема штета. Всушност, Македонија се бори со последици од масовно уништување на шуми што биле животна средина за флората и фауната и природен филтер кој ја прочистува околината. Дополнително, опожарените депонии предизвикаа труење на воздухот што носи сериозни здравствени ризици за голем број граѓани. Овие појави се примери на системски екоцид, каде што уништувањето на животната средина се случува не само од природни елементи, туку и како резултат на човечки немар и институционална неказнивост.
Фемицидот – ножот што ја пресекува безбедноста на жените
Трагичниот случај на двојното убиство во Велес, каде жената и нејзиниот татко станаа жртви на насилство предизвикано од поранешниот партнер, ја разголува севкупната институционална негрижа и неспособност да се заштитат најранливите групи. Овој пример е малцински сликар за пошироките феномени на фемицид – системското убивање и насилство врз жени што останува неказнето. Случајот повикува на итни, структурни промени во правосудниот и социјалниот систем за да се спречат слични трагедии.
Легицид, Јуридицид и Правдоцид – Кочани како симбол на судска беспомошност
Повеќе од половина година по пожарот во дискотеката во Кочани, каде загинаа 63 млади луѓе, немаме ниту правна завршница, ниту одговорност. Клучните поими овде – легицидот (уништување или злоупотреба на правниот систем), јуридицидот (уништување на правдата како концепт) и правдоцидот (поткопување на правдата преку корупција и неказнивост) – го отсликуваат чувството на неправда кај граѓаните. Овој случај го илустрира како системските пропусти водат кон губење доверба и граѓанско незадоволство, што е темел за понатамошна нестабилност.
Социоцид – уништувањето на заедницата како целина
Кога системот не само што не ја штити заедницата, туку преку корупција, неправда и неспособност ја разградува, тогаш се случува социоцид – уништување на самата социјална структура и континуитет. Недовербата во јавните институции и постепениот колапс на социјалните вредности создаваат празнина во која општеството станува подложно на хаос, а граѓаните губат основа за колективна сигурност и идентитет.
Трастоцид – крахот на довербата во системот
Додека се соочуваме со горенаведеното, трастоцидот, односно губењето доверба на граѓаните во државата, институциите и системот, го парализира демократскиот процес. Појавата на оваа масивна социјална апатија е сигнал дека вистинската криза е една од јазикот помеѓу системот и граѓаните што треба итно да се санира.
Македонија е навлезена во тежок период кој бара хоризонтален системски приод за справување со комплексните предизвици. Борбата против овие „цидови“ – екоцид, фемицид, социоцид, легицид, јуридицид, правдоцид и трастоцид – е клучна за спасување на државата, враќање на правдата и повторно градење доверба во заедницата. Ова не е само дневна политика, туку голготата што ја минува едно цело општество и секој нејзин граѓанин.
