ЕУ ги заклучува руските резерви: Брисел игра тврдо со Москва

Во другата недела откако Доналд Трамп ги нарече европските држави „распаѓачки“ и европските лидери „слаби“, Брисел реши да одговори со потег што тешко може да се врати назад. Европската унија одлучи трајно да ги имобилизира околу 210 милијарди евра државни девизни резерви на Руската централна банка, замрзнати во Европа уште од почетокот на агресијата врз Украина.

Од симболична санкција, овие пари стануваат стратешки адут во долгата партија покер меѓу ЕУ и Кремљ. Повеќе нема автоматско продолжување на санкциите на секои шест месеци со едногласие – модел кој веќе двапати беше заложник на уцените и заканите за вето од Виктор Орбан. Наместо тоа, Брисел активираше вонредна клаузула од Договорите, член 122, која дозволува државите членки „во дух на солидарност“ да донесат мерки кога економијата на Унијата е изложена на сериозен ризик.

Практично, тоа значи дека 210-те милијарди евра се заклучени „до понатамошно известување“. Најголемиот дел – околу 185 милијарди евра – лежи во белгискиот клириншки гигант „Еuroclear“ во Брисел, а останатите пари се распределени во уште пет земји членки. Пари што Кремљ повеќе не може да ги допре, а ЕУ може да ги користи како гаранција за огромен, камата-нoсамо „репарациски заем“ за Украина за 2026 и 2027 година, кој се разгледува паралелно со оваа одлука.

Начинот на кој е скроена новата шема има две клучни политички последици. Прво, одлуката се носи со квалификувано мнозинство, а не со едногласие – со што на Орбан му се одзема најважната алатка за блокада. Венгерскиот премиер веќе одговори со познатата реторика, нарекувајќи го потегот „бриселска диктатура“ и најавувајќи правна битка. Второ, одмрзнувањето на средствата во иднина ќе биде можно само ако Русија ја прекине војната, прифати да плаќа репарации и повеќе не претставува закана за европската економија – услови кои во овој момент изгледаат далечни.

Не е изненадувачки што Москва реагираше со тужба: Руската централна банка поднесе постапка против „Еuroclear“ во московски суд, обвинувајќи „незаконска заплена“ на средства и предупредувајќи на нарушување на довербата во еврото. Брисел одговара дека правната рамка е стабилна и дека, доколку Русија возврати со конфискација на европски средства, „Еuroclear“ има право да ги пребиe тие загуби со руските замрзнати актива.

Зад правната техничка конструкција стои геополитичката порака: ЕУ сака да покаже дека не дозволува надворешни договори – па макар доаѓале и од Вашингтон – да решаваат што ќе се случи со средствата на агресорска држава замрзнати во европска јурисдикција. Токму во таа насока одеше и лавината критики од европските лидери кон протечениот таен план меѓу САД и Русија, кој предвидуваше поделба на овие средства во инвестициски возила од кои би профитирале и Вашингтон и Москва.

За Украина, ова е повеќе од симболична победа. Заклучувањето на руските резерви ја зацврстува позицијата на Киев во идните преговори и испраќа сигнал дека европската поддршка нема да пресуши во моментот кога на терен ќе стане најтешко. За ЕУ, пак, ова е тест дали може да делува како геополитички субјект без да биде парализирана од внатрешни вета и блокади. Доколку моделот со член 122 опстане и пред судови, тој ќе стане преседан за идни кризи – од енергетика, до безбедност и финансиски санкции.