ЕУ се премислува за ветото, но Македонија нема луксуз да чека

Во ист ден кога во Скопје австриската министерка Клаудија Плаколм и словенечката државна секретарка Нева Грашич порачаа дека „на билатералните прашања не им е место во преговорите за ЕУ“ и дека гласањето со квалификувано мнозинство за техничките чекори би го намалило просторот за блокади, во Брисел стигна сигнал дека иницијативата навистина е на маса: 16 земји членки веќе ја поддржуваат идејата меѓучекорите да се носат со КВ-мнозинство (Квалификувано мнозинство), додека почетокот и крајот на преговорите би останале под клуч на едногласност. Ова е најконкретното придвижување кон „деполитизација“ на процесот по години на стагнација, но и предупредување дека политичката тежина на стартот и финишот ќе продолжи да им припаѓа на сите 27 столици околу масата.

Анализа на Леон БАКРАЧЕСКИ

Што значи тоа за Скопје? Дека во најдобар случај ќе добиеме побрзи одлуки во средината на патот—отворања и затворања на кластери—но не и волшебено стапче на кое се надева Владата, што ги поништува националните вета кога се одлучува за клучните политички акти. И дека наративот „да почекаме нов механизам“ е ризична стратегија: за тоа нема рокови, потребна е висока политичка волја во Унијата, а и да се договори, не ја отстранува потребата да се затворат отворените прашања со Бугарија.

Европскиот Парламент експлицитно нотира дека скринингот е завршен на 7 декември 2023 и дека следната фаза на преговорите е условена со уставни измени за вметнување на Бугарите во преамбулата—обврска вградена преку т.н. „француски предлог“ од 2022 година. Со други зборови, дури и со КВ-мнозинство во техничките чекори, политичкиот „катанец“ останува на истото место и јавноста не смее да си дозволи да биде замајувана со днево политички, инстант фрази за некаков успех или еве да почекаме, нема да има вето.

Во Скопје, последните пораки од Виена и Љубљана беа двојни: поддршка за дијалог со Софија и јавно инсистирање билатералните теми да не се прелеваат во европските формати. „Ќе поддржиме сè што е потребно за опипливи резултати, а квалификуваното мнозинство ќе помогне“, рече Плаколм; Грашич беше јасна дека „процесот не смее да се блокира со билатерални прашања“ во време на зголемени безбедносни ризици. Тоа е нов јазик во корист на регионот, но не и гаранција дека 27-те ќе го применат утре на дело, ниту пак дека Софија и Скопје ќе најдат формула без домашни политички трошоци.

Аргументот дека Македонија може да добие „време“ ако чека нов механизам затајува на неколку нивоа. Прво, реформскиот метаболизам не смее да зависи од туѓи распореди. Комисијата во Извештајот за 2024 процени „умерена подготвеност“ во низа области, со ограничен напредок во управувањето, конкуренцијата, медиумите и заштитата на потрошувачите—дијагноза која бара политичка енергија, не политичка пауза.

Второ, скринингот ни дава јасна карта на задачи; секое одложување значи изгубени месеци за усогласување, институционално градење и апсорпција на европски средства. Трето, јавната поддршка за ЕУ се суши кога процесот мирува, а тогаш расте цената на секој следен компромис.

Фокусот на критикувачите на Брисел е оправдан: Унијата години наназад дозволи билатерални теми да влезат во преговарачката рамка и со тоа отвори врата за нови блокади. „Францускиот предлог“ беше политички ледоломец, но и преседан: ја институционализираше обврската за уставни измени и ја врза динамиката на отворање преговарачки поглавја со „добрососедството“ во најширока смисла. Тоа ја наруши логиката „реформа = награда“ и ни подари парадокс на кредибилитет: исполнуваш високи услови, а остануваш закотвен во ќор-сокаци што не ги решаваат техничките експертизи, туку националните политики.

Ова е ранливост на проширувањето што Брисел сега се обидува да ја санира со КВ-мнозинство за технички одлуки—исправка, но не и излекување.

Од другата страна, критиката кон владата е исто така неизбежна. Да, геополитичката карта е неповолна, но домашните домашни задачи не се извршуваат со темпо што го бара моментот: правосудството, управувањето со јавната администрација, транспарентноста на државната помош и медиумската регулација тлелат во „умерено“—категорија што ја легитимира стагнацијата.

Паралелно, „Growth Plan“ на ЕУ—наменет да донесе конкретни економски придобивки пред членството—е можност и тест. Комисијата вели: реформски агенди за поврзување со Единствениот пазар и нов инструмент за реформи и раст; експертски анализи одат и подлабоко, предупредувајќи на „шепртлави детали“ и ризици ако домашните институции немаат капацитет да апсорбираат и спроведуваат.

Доколку Скопје не ги затегне политиките, овие пари и правила ќе останат на хартија, а јавноста ќе добие уште една причина да се сомнева.

Па, може ли Македонија да си дозволи да чека? Не, ако е сериозна за рокот 2030 кој го споменуваат дел од партнерите и ако сака да седи на масата кога се редизајнира европската архитектура по Украина.

Чекањето е скапо: ја јакне евроскепсата и ги засилува влијанијата што ја нудат „лесната финансиска ликвидност“ без реформски услови. Одложувањето на дијалогот со Софија значи токму тоа—одложување на следната меѓувладина конференција, а со тоа и замрзнување на преговарачката машина во делот каде што КВ-механизмот нема да помогне. Најчесната позиција е тешката: да се одработи уставниот пакет со силни гаранции и транспарентни безбедносни клапни; да се договори со Бугарија предвидлив распоред и автономија на заедничките комисии, со јасно европско „сидро“ против ревизионизми; да се туркаат реформите без оглед на дневната политика; и, паралелно, да се лобира за нови правила во Брисел, не како алиби, туку како катализатор. На крајот на денот, Македонците многу милуваат да зборуваат за две чрвени и Албанија. Едните се членка, другите се на чекор до членка заедно со Црна Гора. И каде не остава тоа нас? Во нашата лична апатија и самодоволност?

Нема идеално решение, но има јасна дилема: или ќе останеме заложници на сопственото неизвршување и на туѓата едногласност, или ќе го скратиме патот со тоа што ќе го поминеме—со сите непријатни одлуки.

ЕУ со право заслужува критика за толерирање билатерални диктати во проширувањето; македонските влади со право ја носат критиката кога ги користат европските вртлози како изговор за домашна летаргија. Излезот е двоен и непопуларен: од Брисел – смели процесни реформи за да се затвори „парадоксот на кредибилитетот“; од Скопје – храброст да се преземат одлуки што носат цена денес за да отворат перспектива утре. Сè друго е комфор на чекање што го плаќаме со години што не се враќаат.