Skip to content
Европската унија конечно постигна договор околу контроверзниот закон, но експертите предупредуваат дека „доброволното“ скенирање приватни пораки може тивко да прерасне во форма на масовно надгледување.
По повеќегодишни расправи и огромен јавен притисок, земјите-членки на ЕУ усогласија заедничка позиција за законот кој овозможува скенирање приватни комуникации, повторно отворајќи го прашањето за заштитата на приватноста на граѓаните.
Иако најконтроверзниот дел од прописиот е формално отстранет, експертите предупредуваат дека т.н. „chat control“ не е поразен – туку само преформулиран.
Договор по две години блокади, протести и отпори
По повеќе од две години застои, противења и масовни протести, ЕУ во средата ја усвои заедничката позиција за Законот за спречување ширење материјал за сексуално злоупотребување деца, популарно наречен „chat control“. Во првичната верзија, законот им овозможуваше на властите да ги обврзат технолошките компании автоматски да ги скенираат сите приватни пораки.
Жестокото противење од стручната јавност, организациите за човекови права и граѓаните неколкупати го стопираше гласањето – последен пат во октомври, кога масовната европска мобилизација повторно го блокираше усвојувањето.
И покрај тоа, компромис е конечно постигнат – но со сериозни предупредувања дека опасноста по приватноста не исчезнала.
Скенирањето останува „доброволно“, но стравот од масовен надзор не исчезнува
Клучната промена во новата верзија е тоа што се укинува задолжителното скенирање, токму делот кој го донесе прекарот „chat control“. Наместо тоа, државите се согласија скенирањето да биде доброволна мерка, што платформите може да ја користат за да избегнат правни ризици.
Дополнително, се нагласува дека енкрипцијата на пораките не смее да биде нарушена – клучно барање на критичарите.
Но експертите предупредуваат: со ова, суштинскиот проблем не се решава, туку одговорноста се префрла на приватните компании. Стравот е дека од страв од казни, тие би можеле да преминат кон превентивно скенирање на целата комуникација.
Поранешниот европратеник и активист за приватност Патрик Брајер предупредува дека на овој начин се отвора врата за „скриен масовен надзор“. Ако доброволното скенирање стане прифатлива практика, компаниите ќе имаат изговор да ја прегледуваат комуникацијата на сите корисници.
Децата во ризик, ЕУ без Конечно решение – преговорите продолжуваат
Европската комисија уште во 2022 го предложи законот поради драматичниот раст на случаите на сексуално злоупотребување деца на интернет. Само во 2024 година, глобалната мрежа INHOPE обработила речиси 2,5 милиони сомнителни случаи – раст од 218% во однос на 2023.
Европскиот парламент во 2023 ја усвои поблага верзија, со значително помали обврски за платформите.
Сега, кога државите-членки имаат усогласен став, започнуваат преговорите меѓу Советот, Комисијата и Парламентот за конечниот текст.
Тие преговори може да траат со месеци, а важечките привремени правила за доброволно скенирање истекуваат во април 2026. Ако до тогаш не се донесе нов закон, платформите ќе останат без правна основа за справување со вакви содржини. Тоа создава огромен временски притисок врз институциите.
Организациите за заштита на децата велат дека договорот е само прв чекор – и дека задржувањето на статус-кво не е доволно.
Стручњаците за приватност предупредуваат дека патот кон дигитален надзор и понатаму е отворен – само што алатките стануваат „потивки“ и помалку видливи.
