Skip to content
Германскиот канцелар Фридрих Мерц повика Европа да создаде свој „Волстрит“ – единствена, паневропска берза на која би се тргувало со акции на сите големи компании од ЕУ. Идејата е едноставна, а амбициозна: наместо европските фирми да бегаат во Њујорк по капитал и подобра пазарна процена, да им се даде доволно длабок, ликвиден и видлив домашен пазар за финансирање и раст. Според Мерц, Европа мора да изгради „доволно широк и длабок пазар на капитал, за компаниите да можат побрзо и подобро да се финансираат“, особено во технолошките и биотех секторите.
Проблемот што тој го опишува е стар, но сè поостар. Европските пазари се распарчени на десетици национални берзи, со различни регулативи, даночни правила и надзор. Ова носи плитка ликвидност: секоја компанија има помалку инвеститори околу себе, потешко прибира свеж капитал и често добива пониска вреднување отколку што би добила во САД. Затоа неколку познати европски компании избраа да се листираат директно на американски пазари, каде што капиталот е поагресивен и хоризонтот за раст е поголем.
Разликата се гледа и во бројките. Акциите во индексот S&P 500 се тргуваат по цена што е речиси 23 пати поголема од очекуваната добивка за следните 12 месеци. На европскиот индекс Stoxx Europe 600, множителот е околу 15. Тоа е премија од над 50 проценти во корист на американскиот пазар – и токму таа премија ги влече европските технолошки и финтек компании преку Атлантикот. Ако најиновативните фирми заминуваат во Њујорк, тогаш и идните работни места, идните даноци и идната технолошка вредност се префрлаат таму, а не остануваат во ЕУ.
Како би изгледал „европски Волстрит“? На маса се неколку сценарија. Едното е вистинско обединување на најголемите европски платформи за тргување – пред сè „Дојче берза“ (Франкфурт) и „Евронекст“, која веќе управува со берзи во неколку главни финансиски центри. Двете страни, барем на декларативно ниво, се отворени да разговараат за поголема консолидација за да се создаде подлабок базен на инвеститори и поголем обем на тргување. Дополнително, „Дојче берза“ турка аргумент дека Европа треба да врати дел од тргувањето кое моментално оди во т.н. „dark pools“ – приватни, полузатворени системи каде што големите играчи тргуваат под радар, надвор од јавниот приказ на цените.
Но политичкиот пат е миниран. Обиди за големи европски берзански спојувања веќе пропаѓаа. Регулаторите во Брисел во минатото блокираа вакви мегаспојувања со образложение дека би се создал монопол и би се загрозила конкуренцијата. Не успеа спојувањето меѓу „Дојче берза“ и тогашниот NYSE Euronext, не успеа ни обидот за брак меѓу „Дојче берза“ и Лондонската берза. Денес, после излезот на Обединетото Кралство од ЕУ, Лондонската берза е надвор од правната рамка на Унијата – и тоа го прави прашањето уште почувствително: ако ЕУ направи свој „Волстрит“, тоа ќе биде и директен одговор на Лондон.
Во позадина стои и едно поголемо унапредување што Брисел го турка со години – Унијата на пазарите на капитал (Capital Markets Union). Целта е јасна: европските заштеди да не седат само во банкарски депозити, туку да течат кон акции и обврзници, и компаниите полесно да доаѓаат до капитал без да зависат од скапи кредити. Според поранешниот претседател на Европската централна банка, Марио Драги, ЕУ ќе мора да инвестира стотици милијарди евра годишно во зелена транзиција, технологија и безбедност. За тоа, приватниот капитал мора да се активира – а тоа бара интегриран пазар, не 27 различни правила.
Ова прашање не е само внатрешна реформа на евро-зоната. Тоа е геополитика на пари. САД имаат Волстрит, Кина има државно насочен капитал и огромни внатрешни пазари за технолошки раст. Европа сè уште нема заедничка берзанска моќ од ист ред, а тоа директно се претвора во губење на конкурентност и зависност од туѓи пазари за финансирање. Токму затоа Мерц не го претставува ова како техничко прашање за инвеститори, туку како услов за европска автономија.
За земји како Северна Македонија, ваков потег би имал практична последица. Ако навистина се создаде еден длабок европски пазар на капитал со јасни правила и голема ликвидност, тогаш поголемите компании од регионот би можеле да бараат капитал таму – наместо автоматски да гледаат кон Лондон или Њујорк. Тоа би значело потенцијално полесен пристап до инвеститори, но и повисоки стандарди на транспарентност и корпоративно управување по европски калап.
