Европските тешкаши кројат судбина во Блед, од Македонија само Муцунски

Бледскиот стратешки форум 2025, годишниот собир на европската дипломатска и политичка елита, стартува со јасна порака: проширувањето на ЕУ останува приоритет, но брзината зависи од реформите и политичката стабилност во регионот. На „лидерската сцена“ настапија претседателот на Европскиот совет Антонио Кошта, словенечкиот премиер Роберт Голоб, премиерите Еди Рама (Албанија) и Милојко Спајиќ (Црна Гора), еврокомесарката за проширување Марта Кос и хрватскиот премиер Андреј Пленковиќ. Македонија, пак, ја претставуваше министерот за надворешни работи Тимчо Муцунски – без присуство на премиер или претседател на „лидерскиот“ панел. Тоа е политички сигнал кој не треба да се игнорира.

Кој (и зошто) седеше на лидерската маса

Во воведниот говор, Антонио Кошта повтори дека Планот за раст за Западен Балкан може да биде „game-changer“, но само ако земјите членки и кандидатите ја задржат динамиката на реформи и владеење на правото. Пораката беше двојна: Брисел е подготвен за повеќе Европа на Балканот, но регионалните политичари мора да ја испорачаат „домашната задача“.

Комесарката Марта Кос настапи со ист тон—проширeњето е приоритет, но без кратенки: владеење на правото, независно судство, слобода на медиумите и борба против корупцијата се црвените линии. Таа веќе месеци наназад ја турка оваа агенда и директно ги поврзува европските пари од Планот за раст со мерливи реформи.

Албанскиот премиер Еди Рама ја постави амбицијата високо—завршување на преговорите во втората половина на декадата—во линија со неговите пораки и предизборни ветувања од пролетта.

Хрватскиот премиер Андреј Пленковиќ, пак, со „ладен туш“ за ентузијастите: за проширувањето да е реално, регионот мора да ја намали политичката турбуленција. Со референца на протестите во Србија, тој оцени дека ситуацијата е „на работ на граѓанска војна“—формулација што предизвика реакции, а подоцна ја нијансираше пред новинарите, објаснувајќи дека опишува „невообичаена“ атмосфера со долготрајни тензии.

Каде е Скопје на оваа карта?

Македонија формално е таму: министерот за надворешни работи Тимчо Муцунски учествува на форумот и има свое обраќање. Но отсуството на македонски премиер или претседател од „лидерската маса“—на панел каде што седат носители на извршната власт од соседството—си има тежина. Во регионален контекст, каде видливоста и симболиката значат дипломатски капитал, ова изгледа како пропуштена прилика за влијание во момент кога Брисел повторно го отвора прозорецот за проширување.

Оваа слика се чита и низ „агенда 2030“. Уште во 2023, Чарлс Мишел побара и ЕУ и кандидатите да бидат подготвени за проширување до таа година—цел што вчера повторно тивко одекнуваше во Блед. Но патот до таму е политичка математика: напредок има оние што испорачуваат реформи и стабилност.

Планот за раст на ЕУ за Западен Балкан носи милијарди евра за реформски-условен економски скок и побрза интеграција на пазарите. Тоа не е „чек за празно ветување“, туку механизам: земјата што покажува европски стандарди, добива побрзо пари и пристап до европските четири слободи. За да се види ефектот, потребни се закони, институции и резултати—не само говори.

Факт е дека форумот во Блед, иако словенечки по домаќинство, е европски по значење. Таму се крои наративот за тоа кои земји се „подготвени утре“, а кои „ќе се подготвуваат“. Кога на лидерскиот панел седат Албанија и Црна Гора, тоа кажува дека токму тие во овој циклус се перципираат како „најблиску“—и тоа не само заради реформите, туку и заради дипломатската енергија со која ги бранат своите европски досиеја.

За Македонија, пораката е непријатна, но корисна: без агресивна дипломатска офанзива и внатрешен консензус за европските чекори, ризикуваме да останеме во „втората колона“—видливи во агендите на министри, но отсутни од лидерските фотографии што индиректно влијаат врз перцепцијата во Брисел, Берлин и Париз. Во меѓувреме, геополитичката тежина на регионот расте: ЕУ бара автономија и отпорност, а нестабилноста во соседството—од БиХ до Србија—го прави темпото на проширување уште повеќе зависно од политичка зрелост и резултати.

Блед 2025 ја покажа „тесната врата“ кон ЕУ: отворена е, но за оние што ќе поминат со реформи, стабилност и убедлива дипломатска игра. Македонија не смее да биде задоволна со присуство на ниво на министер ако сака да биде дел од лидерските разговори што ја движат агендата. Следниот чекор не е само „да сме таму“, туку „да водиме таму“—со мерливи реформи дома и со повисок профил надвор.