Фон дер Лајен од Женева до Трамп: Границите на Украина не се менуваат со сила

Претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен од Женева испрати јасен сигнал дека европските „црвени линии“ околу мировниот план за Украина не се поместуваат: границите на Украина не смеат да се менуваат со сила, украинската армија не смее вештачки да се намалува, а Европската Унија мора да има централна улога во секој договор.

Нејзината изјава доаѓа среде преговори во Женева, каде високи претставници на САД, Украина и советниците за национална безбедност на Франција, Велика Британија и Германија зад затворени врати го разгледуваат нацрт-планот на Вашингтон за запирање на војната. Таму се обидуваат да се усогласи рамка за мир што ја турка администрацијата на Доналд Трамп, додека Киев и европските столици стравуваат дека лошо скроен компромис би ја цементирал руската територијална добивка и би го претворил договорот во долгорочен извор на нестабилност.

„Секој кредибилен и одржлив мировен план пред сè треба да го запре убивањето и да ја заврши војната, а не да сее семе за иден конфликт“, порача фон дер Лајен, додавајќи три столба на кои, според неа, мора да почива договорот: границите да не се менуваат со сила, да нема ограничувања за украинските вооружени сили што би ја правеле земјата ранлива, и централната улога на Европската Унија во обезбедувањето мир. Украина, нагласи таа, мора слободно да ја избере својата судбина – а таа веќе ја избрала европската.

Овој настап директно се надоврзува на европската реакција на првичниот предлог на Трамп, кој повеќе европски извори го опишаа како „список на желби на Путин“. Според објавените детали, на Украина би ѝ се наметнало да се откаже од окупираните територии во источниот дел на земјата, да ја преполови својата армија и да се откаже од дел од тешкото вооружување – формула што во Брисел и во балтичките држави ја читаат како награда за агресијата, а не како пат до стабилен мир.

Токму затоа европските земји излегоа со сопствен сет измени што ги ставаат на маса во Женева. Според пишувањето на „Вашингтон пост“, првиот предлог е да се укинат ограничувањата за големината на украинската армија – Киев да нема пропишан максимум на бројот на војници, што де факто го следи барањето на претседателот Володимир Зеленски. Вториот пакет се однесува на контрола врз клучни стратешки точки, меѓу кои нуклеарната централа Запорожје, браната Каховка, регионот Кинбурн и непречениот сообраќај по реката Дњепар. Третиот европски елемент предвидува примирје по кое територијалните спорови би се решавале на долгорочни преговори – модел за кој дипломатите проценуваат дека Москва засега нема волја да го прифати.

Дополнителна драматика внесуваат и информациите дека Вашингтон остро го засилува притисокот врз Киев. Според извори на „Ројтерс“, САД се заканиле дека ќе ги прекинат испораките на оружје и разузнавачката помош доколку Украина не прифати рамка за договор во краток рок, што ја става украинската влада во неблагодарна позиција – да бира меѓу воена поддршка и ризик да потпише документ што не ги задоволува нејзините безбедносни интереси.

Во оваа комбинација од американски рокови, европски измени и руска незаинтересираност за отстапки, интервенира фон дер Лајен со порака што е насочена на повеќе адреси истовремено. Кон Вашингтон – да не се склучува договор преку глава на ЕУ и Украина. Кон Москва – дека европската страна не е подготвена да легитимира промена на границите постигната со војна. Кон Киев – дека Брисел барем декларативно останува на линијата на суверенитет и територијален интегритет.

За Европската Унија, прашањето не е само принципиелно. Унијата е најголемиот финансиски и хуманитарен донатор за Украина и клучен партнер за реконструкција по војната, па инсистира нејзината улога да биде формално вградена во мировната рамка. Во спротивно, ризикува да се најде во ситуација да плаќа за последиците од договор во чие креирање била периферна.

За земјите од Источна Европа и од Балканот, пак, пораката „границите не можат да се менуваат со сила“ не е само теорија за далечен фронт, туку тест на принцип што директно се однесува и на нивната безбедност. Доколку меѓународната заедница фактички прифати прекројување на граници под притисок на сила, тоа би бил преседан кој лесно би можел да се рефлектира и на други кризни региони. Токму затоа внимателно се следи секој сигнал од Женева – и секој збор на фон дер Лајен, Калас и другите европски лидери кои се обидуваат да го балансираат притисокот од САД, очекувањата на Киев и агресивната преговарачка позиција на Москва.