Годишно обраќање: Силјановска вели Кочани е „ѕид на срамот“

Годишното обраќање на Силјановска-Давкова во Собранието, одржано на 23 декември 2025, годинава не се обиде да биде свечена реторика за „постигнувања“, туку политичка дијагноза со една централна слика: Кочани како „ѕид на срамот“. Таа потсети дека државата ќе ја носи траумата од пожарот во кој загинаа 63 лица и дека токму таму, во најцрната статистика, избувнаа „стихијното одлучување“, недостигот од системска култура и „културата на неказнивост“.

Претседателката го именуваше проблемот без евфемизми: трагедијата не ја третира како изолиран „несреќен случај“, туку како последица на системски пропусти, корупција и институционална неодговорност. Во таа рамка, пораката дека толерирањето корупција и несанкционирањето криминал ја „зголемуваат опасноста до точка на катастрофа“ звучи како пресек на една болна нормала: државата долго живее со ризици што ги смета за „подносливи“, сѐ додека не ја пресечат човечки животи.

Во обраќањето сепак се почувствува и двојноста што ја носи функцијата: кога претседателката зборува за „катарза“ и нагласува дека во случајот „не зборуваме само за право, туку за правда, етика и морал“, таа се обидува да ја премости разликата меѓу институционалната дистанца и јавниот крик. Истовремено, експлицитно призна дека ги разбира болката, гневот и бесот на семејствата на настраданите.

Но најостриот политички акцент не беше во описот на причините, туку во апелот за тоа како да се води јавната и партиската битка околу Кочани. Силјановска-Давкова побара да запрат дневните препукувања и „политичките злоупотреби“ на судскиот процес, со порака дека обвинителите треба да обвинуваат, бранителите да бранат, а судиите да судат. Го постави процесот како „лакмус тест“: од исходот ќе зависи дали судството ќе ја стекне или трајно ќе ја изгуби довербата кај граѓаните.

Токму тука се отвора клучната дилема што обраќањето ја допре, но не ја разреши: кога судството е предмет на длабока недоверба, линијата меѓу легитимна јавна контрола и штетен политички притисок е тенка и лесно злоупотреблива. Апелот „тргнете ги рацете“ може да се чита како одбрана на независноста на судот, но и како обид да се замрзне политичката одговорност во име на процедурна тишина. Во земја каде што „неказнивоста“ е дел од проблемот што самата го именува, јавноста природно бара не само фер судење, туку и видлива одговорност на институциите што дозволиле ризикот да се претвори во смрт. Обраќањето го насочи рефлекторот кон судницата, но помалку кон синџирот на дозволи, инспекции, надзори и политички покровителства што, според повеќе години домашно искуство, често стои зад вакви трагедии.

Во тој контекст, значајна е нејзината надеж дека Собранието наскоро ќе го донесе новиот закон за Судскиот совет, по што таа би номинирала двајца претставници. Тоа е единствениот дел што се доближува до институционален „механизам“, а не до морална оценка. Но и тука прашањето останува: дали законот ќе биде политичко алиби за „реформа на хартија“ или ќе отвори пат за реално прочистување на системот што го произведува чувството на неказнивост.

Вториот столб на обраќањето ја врза трагедијата со европската агенда. Претседателката повика на национален консензус за евроинтеграциите, оцени дека проблемот не е само административен туку во уставните амандмани како политички критериум, и побара „јасни гаранции“ од ЕУ и од Бугарија. Во истиот здив потсети дека преговорите со ЕУ „почнуваат и завршуваат со правосудството“, што го претвора Кочани од внатрешна трагедија во меѓународна мерка за зрелост на државата.

Но во практична смисла, повикот за гаранции носи ризик да стане уште една удобна формула зад која ќе се скрие домашната немоќ. Европскиот пат во јавноста ионака често се претставува како „надворешна правда“ што треба да ја поправи домашната неправда; а обраќањето, иако ја признава домашната корупција и институционална неодговорност, повторно ја отвора темата како договор со надворешни актери. Тоа е политички разбирливо, но опасно ако се претвори во одложување: гаранциите не можат да ја заменат домашната одлука да се скрши кругот на неказнивоста, а токму тој круг таа го посочи како срж на проблемот.

Покрај Кочани и ЕУ, медиумските резимеа забележаа дека говорела и за надворешната политика, правичната застапеност, фемицидите и животната средина, како и за комуникација со граѓани, успешни луѓе и лица со попреченост. Тој дел остана во сенка на „ѕидот на срамот“, што е разбирливо: јавноста во вакви моменти не бара тематски каталог, туку одговор на едно прашање — дали државата има капацитет да се поправи пред следната катастрофа.

Во тој смисол, годишното обраќање остави две силни реченици што ќе продолжат да „работат“ и по аплаузот: дека Кочани е „ѕид на срамот“ и дека судскиот процес ќе ја одреди довербата во правдата. Од утре натаму, тежината се префрла од говорницата на институциите што таа ги повика да останат на „мир“ — и на политиката што ја повика да се воздржи. Прашањето што виси над 2026 не е дали ќе има уште обраќања, туку дали ќе има пресудни одлуки што ќе докажат дека „културата на неказнивост“ е прекината, а не само именувана.