Хартиените евра во историја?

Веста што се врти како наслов — дека хартиените евра „одат во историјата“ — произлегува од нова рунда документи и симулации околу дигиталното евро. Во центарот не е укинување на готовината, туку прашањето колку би се прелеале депозити од комерцијалните банки кон дигитални паричници гарантирани од ЕЦБ, ако тој инструмент се воведе со лимити. Во симулација презентирана на европратениците, ЕЦБ моделира „екстремен“ сценарио-удар: при невидена банкарска паника и лимит од 3.000 евра по лице, од банките би „изминале“ 699 милијарди евра — 8,2% од вкупните видни депозити — со најголем товар врз помалите и малопродажни кредитори. Во „business as usual“ сценарио, одливот би бил нешто над 100 милијарди евра и системот би го апсорбирал без нарушување на ликвидносните коефицинети. ЕЦБ го нагласува и методолошкиот опрез: проценките веројатно се преценети бидејќи не земаат предвид дека многу депоненти имаат повеќе сметки во различни банки.

Паралелно со симулациите, на политичката траса се движат и одлуките: министрите за финансии на ЕУ поддржаа патоказ за можен старт на дигиталното евро со лимити по корисник токму за да се управува со банкарската ликвидност; конечната одлука за издавање ќе следи дури по завршување на законодавниот процес во ЕУ. Подсетникот од ЕЦБ е јасен: подготовната фаза завршува во октомври 2025, по што Управниот совет ќе одлучи „за понатаму“; издавањето како такво не е автоматски чекор.

На медиумскиот радар „хартија против дигитално“ звучи како нулта-сума, но техничката архитектура на проектот оди во насока на коегзистенција: дигиталното евро би функционирало како јавна платежна опција со офлајн можности и приватност „слична на готовина“, а готовинските евра остануваат законско средство за плаќање. Затоа и лимитите — 500, 1.000, 2.000 или 3.000 евра — се централниот вентил во моделите: повисоки лимити теоретски зголемуваат одлив, пониски го прават инструментот помалку дисторзивен, но и помалку функционален. Дебатата за дизајнот се врти токму околу овој баланс.

Иако дел од регионалните портали го пакуваат насловот во драматична формула, изворниот импулс е ризик-управување: што се случува со ликвидноста ако граѓаните, во криза, побараат засолниште во паричник кај централната банка? За малите банки, кои зависат од депозити на население, овие симулации се политички важни — уште пред да станат реалност — бидејќи лимитите и фазирањето на воведувањето би ја одредиле брзината и обемот на прилагодување на билансите. Затоа, во документите се појавуваат и опции за постепено подигање на лимитите и „технички капи“ што се активираат при стрес.

Под површината, во истата рамка протекуваат и други прашања: офлајн плаќања со приватност „како готовина“ — технички тешка задача; спојување со идниот ETIAS на границите и со „паметни“ стандарди во плаќања; како и комуникацијата кон јавноста за да се избегне замена на поими меѓу дигитално евро и банкарски „апликациски“ евра што граѓаните веќе ги користат. Во меѓувреме, ЕЦБ и Комисијата ја задржуваат линијата: одлуката дали воопшто да се издаде дигитално евро ќе се разгледува потоа, откако ќе стои целосната регулаторна рамка и по дополнителни тестови на стабилност.