ИНТЕРВЈУ Марина Абрамовиќ: Јас не сум феминистичка уметница затоа што не верувам дека уметноста има агенда

Во текот на петдецениската кариера, Марина Абрамовиќ се здоби со признание низ целиот свет како водечки пионер на перформанс-уметноста. Таа е позната по тоа што постојано ги тестира границите на сопствената ментална и физичка издржливост во текот на нејзината работа – и интерактивно ја кани публика да ја следи во процесот.

Српската уметница е првата жена со изложба во Кралската акдемија. Таа има огромно влијание врз светот на уметноста со спектакуларни дела, вклучувајќи го и Ритам 0 од 1974 година, кога Абрамовиќ ја покани публиката да комуницира со неа користејќи еден од 72-те предмети на масата пред неа на просторот за настани во Неапол. Додека луѓето почнаа скромно – нудејќи ѝ роза или бакнеж – шестчасовниот настап заврши со наполнет пиштол држен до нејзината глава.

Подоцнежните дела, вклучително и „Уметникот е присутен“ од 2010 година, одржани во Музејот на модерна уметност МОМА во Њујорк, ги поттикнаа гледачите да ги преиспитаат сопствените емоции додека седеа во тишина спроти Абрамовиќ, повеќе од 700 часа.

Во 2014 година, таа се користеше себеси и јавноста како медиум додека настапуваше три месеци во лондонската галерија Серпентин, во парче кое го нарече 512 часа по траењето на делото.

Марина Абрамовиќ ќе се врати во главниот град на Велика Британија од септември до декември оваа година на Кралската академија, откако нејзиното шоу двапати беше одложено поради пандемијата Ковид-19. Неверојатно, таа ќе стане првата жена што некогаш имала посветено самостојно шоу во главните галерии на Академијата.

За да го завршиме известувањето за Месецот на женската историја на Euronews Culture, неодамна се сретнавме со Абрамовиќ во оперскиот театар Liceu во Барселона, каде таа глуми и го режираше нејзиниот номадски проект „7-те смртни случаи на Марија Калас“.

Еуроњус: Што може да очекува публиката од ова шоу?

Марина Абрамовиќ: Значи, тоа е многу особено шоу. Вообичаено операта трае 4 или 5 часа. Но, оваа опера е само еден час и 30 минути, бидејќи јас всушност ги играм само сцените на умирање.

Кога ќе дојдете во операта, го чекате овој неверојатен крај и крешендото. Само некако извадив сè друго и ги прикажуваме само оние што умираат. Но, во овој случај, можете да видите нешто од ова – тоа е Тоска, Мадам Батерфлај, тоа е Кармен, и сите тие умираат, умираат и умираат. Но, тука е и тајната за која не зборуваме во насловот – ова е Марија Калас, која и самата ја играм.

Во изведбата е и Вилијам Дефо, холивудски актер од А класа . Како е да се работи со него и како успеа да го привлечеш да работи на ова?

-Тој е само на видеото затоа што целата идеја дека оваа опера е мешавина од филмски изведби на кои додаваме вистинска глума. Така, тој всушност ме убива седум пати на видеото што го снимавме во Холивуд. Ова е многу голем дел од оперскиот контекст. Не е само позадината. Тоа е всушност тема на самата опера. И тој е голем убиец. И тој е одличен актер. И во умот на Калас, емотивно, таа беше убиена од Оназис затоа што и го скрши срцето. А потоа, поради скршеното срце, таа почина. И сето ова е тема на операта. Го сфатив дека всушност го игра Оназис одново и одново.

Има повеќе од минлива сличност помеѓу тебе и Марија Калас. Зошто од сите работи го избравте токму ова?

-Како прво, ако некој ми кажеше пред десет дена или десет години дека ќе се занимавам со опера, јас ќе речев „Ти си луд“, бидејќи јас сум прилично радикален изведувач и никогаш нема да се занимавам со опера. Операта е навистина старомодна форма на уметност. Но, размислував, ајде да направиме нешто ново, нешто неочекувано и нешто што никој не очекуваше да направам. Ајде да ја земеме операта и да направиме некаков нов микс. И, исто така, ме интересира зошто оваа опера секогаш привлекува одредена возраст на луѓе да ја гледаат. Но, што е со младата генерација? Мојата работа е многу повеќе следена од помладата публика и сакам да и дадам нешто на операта до кое тие навистина би можеле да пристапат. Нормално, никогаш нема да одат во опера, но ќе дојдат да ја видат мојата, што навистина се случи. И јас сум многу среќна нпоради ова. И ова беше причина да се стави нов фустан во операта. Но, јас направив некои дела во мојот живот каде што всушност можев да и дозволам на публиката да ме убие. И јас сум среќна што сè уште сум тука.

Имате неверојатен успех како изведувач повеќе од 50 години, и еднаш кажавте дека сте подготвени да умрете за вашата уметност. Дали сè уште се чувствувате на ист начин?

-Да, секогаш. Направив некои настапи за кои навистина лесно можев да умрам, затоа што ми се допаѓа ова. Брус Науман, одличниот американски уметник рече дека уметноста е прашање на живот и смрт. Можеби тоа звучи мелодраматично, но тоа е многу точно. И навистина го сфаќам ова како еден вид идеја за мојата работа затоа што мислам дека што и да правиш, треба да бидеш подготвен да умреш за она во што веруваш. А за мене тоа е уметност. А во операта метафорично умирам. Јас навистина не умирам.

Оваа изведба се совпаѓа со Меѓународниот ден на жената и месецот на историјата на жената. Што за тебе  значи тоа?

-Меѓународниот ден на жената е прекрасно да се слави во комунистичките земји. Секогаш славиме. Но, навистина се сеќавам на овој комунистички танц во комунистичките земји, како многу тажен ден, бидејќи во основа она што ќе се случи е дека жените ќе одат во фризерски салони, ќе одат на маникир, на педикир и ќе изгледаат убаво. Тие би зготвиле цели ручеци и мажите ќе дојдат со цвеќињата, ќе го јадат ручекот, а потоа мажите сами ќе одат да слават навечер, а жените ќе останат дома. Се сеќавам на тоа како на ваква катастрофа.

Но, како и да е, мислам дека е важно денес да славиме. Но, во исто време, секогаш морам да кажам до јавноста дека се е во ред. Јас не сум феминистичка уметница затоа што не верувам дека уметноста има агенда. Уметноста може да биде само уметност. Не е важно кој го прави тоа. Значи, тоа е еден вид контрадикторност за мене, знаеш? Јас сум жена, но правам уметност која нема пол. Но, морам да кажам дека следната година сум поканета на една многу важна конференција во Литванија и треба да се обратам пред толпата на кошаркарски стадион од 10.000 жени. Само што потпишав договор за тоа. И ова е огромен предизвик. Никогаш не сум го направила тоа пред 10.000 луѓе. Го направив пред околу шест илјади, но не и десет. Значи, ова е огромна доверба и почит, и јас навистина се радувам на тоа. Тоа е голема работа.

Друго обележје за вас што доаѓа оваа година е вашето шоу – вие ќе бидете првата жена што ќе има изложба на британската Кралска академија. Можете ли да ни кажете малку за тоа?

-Тоа е некако неверојатно. 255 години и никогаш немало жена во просторот на Кралската академија. Јас сум првата. Затоа, навистина сакам да дадам се од себе. И, исто така, за таа прилика, организирам многу специјална чајна забава само за жени кои се успешни во политиката, во науката, технологијата, писателите, филмаџиите, уметниците и навистина ќе поминеме време заедно. Ова е прв пат да правам такво нешто. Ќе биде во Лондон, а и таму ќе ја свирам мојата опера, во Националната опера. И јас исто така ги претставувам уметниците од мојот институт, младиот уметник ги презентира своите дела.

Значи, ќе има толку многу настани во тој период во Лондон. И тоа е многу, многу голем момент во мојата кариера. Јас всушност прикажувам различни теми во мојата работа и тие не се направени на кој било начин хронолошки туку мешаат различни периоди.

Толку многу се зборува за тоа како вештачката интелигенција може да влијае на уметноста. Дали гледате на тоа како на нешто што треба да се слави или осуди?

-Мојот однос кон технологијата во животот е љубов и омраза во исто време. Разбирам зошто е тоа добро, но разбирам и дека технологијата целосно ни ја одзеде слободата и слободното време, бидејќи всушност би можеле да имаме слободно време ако го искористиме паметно. Но, ние не, бидејќи сме зависни од технологијата.

Целиот мој пристап кон ова е да се вратам на едноставноста, да најдам начин да ја користам технологијата, но и да имам време. За моите настапи, ги замолувам сите да го стават својот часовник, компјутерот, телефонот и само да се предадат на искуството без да фотографираат пред да видите нешто. Ова е многу важно. Мојата работа е длабоко емотивна. А за тоа треба да си во сегашноста. Во просторот и времето кога тоа се случува. Мора да бидете овде и сега.

Мора да најдете начин да дадете оптимизам, да му дадете кислород на општеството и да го подигнете духот. Тоа е главната цел на мојата работа.

Неодамна бевте во Шпанија за да ја примите престижната награда „Принцезата од Астурија“. Дали мислите дека има нешто што особено одекнува за вашата работа во оваа земја?

-О, дефинитивно. За мене таа награда беше неверојатно изненадување и неверојатна чест да се добие. Допирам до голема публика и навистина им внесувам емоции и тоа е навистина суштината на тоа – вие сте таму за да го подигнете човечкиот дух. И ова е она што навистина имам за цел да го направам, бидејќи е толку лесно да се спушти човечкиот дух. Ни треба ова, особено во времето што го живееме сега, а тоа е толку тешко време. Не само војната во Украина, туку и глобалното затоплување. Дојдов од Њујорк, Лос Анџелес, Сан Франциско и видов дека имаме повеќе од милион луѓе бездомници на улица, во најбогатиот дел на планетата. Едноставно тоа е неприфатливо. Значи, сето ова, треба да се најде начин да се даде оптимизам, да се даде кислород на општеството и да се подигне духот. Тоа е главната цел на мојата работа. Наградата Астурија навистина го одразуваше тоа, и јас бев неверојатно среќна што ја добив. Исто така затоа што Шпанија е толку страсна, а јас сум толку страстна за сè. Јас сум Балкан – пишуваме драма и сме страсни за животот и уживаме во животот. И шпанската јавност ја разбира мојата работа. Затоа оваа опера ја има вистинската публика во вистинско време и на вистинското место.

Толку многу луѓе гледаат на вас и на она што сте го направиле во однос на вашите изведби. Но, Вие на кого гледате? Кој сметате дека е инспиративен?

-Секогаш сум инспирирана од природата. За мене природата е голема инспирација. Луѓето секогаш ме прашуваат кои уметници ме инспирирале и морам да ги разочарам затоа што треба да одам до изворот. Извор за музика, течени реки и планини и вода и гушкање дрвја. Таа природа и енергија се таков вид на виталност. Значи, тоа е навистина голема инспирација. И тогаш, одете во осаменост и одете во изолација и тогаш идеите излегуваат од никаде. Најчесто земам идеи од кои се плашам, тешки идеи и морам навистина да го направам тоа и да одам со тие идеи. Никогаш не правам нешто што ми се допаѓа – премногу е лесно.

Гледајќи наназад на сето она што сте го направиле, со сите емисии каде што буквално сте го ставиле својот живот на линија… Еве, режирате опера… Ме тера да се прашам: од што се плашите сега надвор од ова?

-Секогаш има од што да се плашиш. Морам да ви ја кажам оваа навистина убава приказна. Кога имав дваесет години, свежо излезена  од уметничката академија, го направивме ова патување со автобусот од Белград. Беше неверојатно. Напорни часови и часови и денови да се дојде овде во Барселона. Мислам дека ова беше во шеесетите во тоа време. И отидов да го видам чамецот на Колумбо со кој тој всушност ја откри Америка и беше неверојатно дека тоа беше толку мал брод. И тоа беше нешто што никогаш не го заборавив – приказната за Колумбо во тоа време, кога мислеа дека Земјата е квадратна и дека всушност можеш да паднеш од плоштадот.

Кралицата го испратила Колумбо да открие нови начини како да набави зачини од Индија, а никој не сакал да оди на ова патување. Му давале само осуденици од затворот. И отидоа на овој мал остров и таму ја имаа последната вечера на тој остров, што, според мојата фантазија, мора да беше нешто неверојатно посебно, бидејќи следното беше, патување до непознато. Тие одат на можноста да паднат од Земјата. Имаше многу повеќе храброст во ова отколку одење на Месечината, бидејќи тие ја имаа сета оваа технологија. Но, паѓајќи од Земјата…

Ова беше нешто во мојот ум како дете, што го доживува како неверојатно. И јас си мислев: О Боже мој, еве за што е мојот свет. Треба да замислам дека секој пат кога ќе направам нешто ново, ќе паднам од земјата… И тогаш, упс, ќе најдеш пат до Америка. Или имате неуспех, и навистина паѓате. Значи, ова беше состојбата на соништата на Колумбо во мојот ум.

Извор: Еуроњус / Подготви: А. В. (НоваТВ)