Skip to content
Државниот завод за ревизија (ДЗР) го отвори едно од најболните прашања за Министерство за економија и труд: како државата стигнала до ситуација, само за една година, да остане без над два милиони евра што требало да завршат во буџетот како казни за прекршоци, а наместо тоа да „испаднат“ од системот преку застарени предмети и хаос во ИТ-инфраструктурата. Според ревизијата, 2024 година не била само финансиски проблематична – таа ја разголила комбинацијата од административна неажурност и запоставена дигитална безбедност.
Ревизорите извршиле финансиска ревизија заедно со ревизија на усогласеност на Министерството за економија и труд за 2024 година и утврдиле состојби кои довеле до „мислење со резерва“ за реалноста и објективноста на финансиските извештаи, како и неповолно мислење за усогласеноста со законската регулатива за дел од буџетските сметки. Тоа значи дека проблемите не се техничка ситница, туку суштинско нарушување на довербата во начинот на кој министерството управува со јавните пари.
Во срцето на скандалот се прекршочните предмети. ДЗР утврдил дека во државната каса не се слеале 2.078.000 евра, пари што требало да бидат наплатени како глоби во прекршочни постапки. Наместо тоа, до ноември 2024 година Прекршочната комисија донела 1.534 решенија за запирање на постапките поради застареност – предмети за кои роковите истекле и државата повеќе нема право да бара наплата.
Причината не е дека немало прекршоци, туку дека системот – буквално – не работел. Комисијата за прекршоци при Министерството формално постои уште од 2019 година, но ревизијата и изјавите на актуелниот министер Бесар Дурмиши покажуваат дека реално почнува да функционира дури во октомври 2022 година, четири години и четири месеци по приемот на предметите од Државниот пазарен инспекторат. Во меѓувреме, казните стоеле, роковите течеле, а државниот буџет се празнел, без никој да преземе одговорност за тоа што комисијата не била ни кадровски, ни организациски ставена во функција.
На ваквото бирократско одолговлекување се надоврзува и дигитален колапс. Министерството за економија и труд во септември 2024 година било цел на таргетиран ИТ-напад што предизвикал недостапност на сите клучни сервиси – мејл адреси, веб-сервер и бази на податоци. Иако системите биле обновени по 37 дена преку резервни копии, дел од податоците биле неповратно изгубени, меѓу нив и електронската евиденција на предмети во Правниот сектор. Тоа значи дека, покрај застарените предмети, дел од трагите за тоа што се случувало со прекршочните постапки едноставно исчезнале од системот.
Ревизорите забележуваат дека ваквиот напад не бил „несреќен случај“, туку логичен резултат на хронично запоставена ИТ-безбедност. Во секторот за информациска технологија работат само тројца од предвидените дванаесет вработени. Нема донесени политики и процедури за информациска безбедност, нема назначено одговорно лице за ИТ-безбедност, не е изработена анализа на ризици, а министерството користи и застарени оперативни системи без пропишани заштитни мерки. Иако постои договор за бекап-софтвер, ревизијата утврдува дека нема континуирано следење и докази за исправноста на резервните копии.
Сликата станува уште потемна кога ќе се погледнат и другите наоди. Претходно, преку ревизија иницирана од истиот министер, беше обелоденето дека во 2021 година министерството набавило софтвер за управување со апликации од физички и правни лица во вредност од 2,49 милиони денари – софтвер кој никогаш не бил ставен во функција, а не постои ниту јасно објаснување зошто. Во 2022 година бил склучен договор од 25 милиони денари за градежни работи поврзани со изградба на фотоволтаичен центар, но работите воопшто не биле реализирани, па државата останала и без инвестицијата, и без планираните работни места и приходи.
Ревизијата констатира неправилности и во ангажманот на лица со договор на дело – без јасно дефинирани задачи, без соодветна документација за присуство на работа и без доказ за нивната професионална компетентност – како и во користењето на службените возила, каде одбележани се пропусти во водење на документацијата и следење на потрошувачката на гориво. Во комбинација со ненаплатените казни, сето ова создава профил на институција која со јавните ресурси постапува слабо контролирано, без јасни внатрешни правила и без елементарна култура на отчетност.
Контекстот дополнително го усложнува фактот дека Министерството за економија и труд е нова, проширена структура, создадена со преземање надлежности за вработување и дел од социјалните политики. Така, ревизорските наоди го покриваат периодот и пред и по реструктурирањето, а одговорноста се дели меѓу поранешните раководства и новото раководство којe сега јавно го артикулира проблемот и бара реакција од другите институции. Прашањето што останува отворено е дали овие наоди ќе останат на ниво на политички пораки и извештаи, или ќе се претворат во кривични постапки и персонална одговорност.
Влогот не е само фискален – две милиони евра помалку во буџетот – туку и принципиелен. Кога државата казнува трговци за непочитување на правилата и се пофалува дека само во една година наплатила 2,5 милиони евра казни за злоупотреби во трговијата со храна, таа испраќа порака дека системот функционира и дека за сите важат исти правила. Кога истата држава, преку сопствено министерство, дозволува два милиони евра казни да исчезнат во лавиринтот на застарени предмети и паднати сервери, сигналот е спротивен: дека дисциплината важи за граѓаните и фирмите, но не и за администрацијата која треба да биде пример.
Од ревизорските извештаи и изјавите на министерот е јасно дека проблемот не е еден „лош договор“ или една хакирана база, туку системска слабост: години неактивни комисии, небулозни набавки, импровизирана дигитална инфраструктура и култура на неказнивост. Сега, кога ДЗР официјално ги документира овие слабости, на потег се обвинителството, инспекциските служби и, на крај, политичките актери – дали ќе ја претворат ревизијата во конкретна одговорност или ќе остане уште еден „прочитан извештај“ во долгата историја на запоставени предупредувања.