Кога државата молчи, граѓаните сами тргнуваат во поход за Еко-Македонија

Кога институциите тапкаат во место, граѓанските иницијативи ја земаат работата во свои раце. Во близина на Крива Паланка започна првото отстранување на речна бариера во државата, акција што ја организира „Еко-свест“ во рамки на проектот „Повторно поврзување на реките во Македонија“. Целта е едноставна, но суштинска: да се идентификуваат и демонтираат застарени, нефункционални пречки што го кинат природниот тек и ја задушуваат реката.

Објектот на Крива Река — стара, скршена бетонска преграда — одамна не ја врши првичната намена. Наместо корист, прави штета: го покрива коритото со бетон, акумулира седимент и го спречува движењето на риби и друг воден свет. Отстранувањето се спроведува во координација со Општина Крива Паланка и Државниот инспекторат за животна средина и, според организаторите, ќе биде практичен пример како да се врати животот во една делница — без спектакл, со инженерска дисциплина и јасни дозволи.

„Ова е првата речна препрека што ја отстрануваме, но не и последна,“ вели Ана Чоловиќ Лешоска од „Еко-свест“. Тимот веќе планира уште една интервенција на Пчиња. „Сакаме да покажеме дека непотребните бариери се опасност за локалните заедници и дека нивното отстранување носи трајна заштита на екосистемите.“

Податокот што најмногу загрижува е колку сме „оглушени“ на реките. Само во сливот на Пчиња, „Еко-свест“ минатата година идентификувала повеќе од 45 бариери — многу без валидна документација или со нејасна сопственост, што го прави отстранувањето правно и административно минско поле. Истовремено, европската практика одамна се движи во друга насока: минатата година се евидентирани стотици отстранувања низ континентот, со силни еколошки придобивки — враќање на миграционите рути на рибите, подобра оксигенација, намалени ризици од поплави и локални микроекономски ефекти преку рекреација и спортски риболов.

Поуката е јасна: нефункционалните мини-брани и праг-препреки не се симбол на развој, туку на негрижа. Таму каде што државата нема капацитет или политичка волја да реши, граѓанските организации и локалните власти можат да постигнат брзи, видливи резултати — ако има координација, законска покриеност и транспарентност.

Акцијата на Крива Река е важна и заради сигналот што го испраќа. Наместо бескрајни процедури и чекање „големи проекти“, овде се гледа модел што може да се умножи: јавна листа на нефункционални бариери, техничка проценка (еколошка и безбедносна), договор со општината и инспекторатот, прецизен план за демонтажа и санација на теренот. А резултатот се мери во километри слободен тек: со Крива Река и планираната интервенција на Пчиња, ќе се воспостави непречено струење на околу 72 километри речни делници — бројка што на картата изгледа мала, но за екологијата е голем пресврт.

Останува прашањето што ќе направи државата понатаму. Ако ова е прва демонтажа, тогаш вториот чекор треба да биде систем: регистар на сите пречки со правен статус, јасни рокови за отстранување на нефункционалните, поддршка за локалните заедници и фонд за санација. Затоа што борбата за здрава животна средина не се добива со пригодни говори, туку со булдожер што вади непотребен бетон од река — и со институции што се појавуваат први, а не последни на терен.

Кога државата молчи, граѓаните тргнуваат — и покажуваат дека е можно. Сега редот е на Владата да го претвори овој преседан во политика: да ги отвори реките, а со тоа да ја отвори и новата страница во заштитата на природата и правото на здрав живот.