Кој e Ацо Циганот кој Македонија го бара речиси 30 години

Кога солунскиот жалбен совет одлучи да не го екстрадира во Македонија 60-годишниот Ацо Боцевски, познат по прекарот Ацо Циганот, за многумина во земјава тоа беше повеќе од уште една вест од хрониката. Одлуката грчките судии да го остават на слобода човекот за кого важеше една од најстарите меѓународни потерници на МВР, за убиство извршено пред речиси три децении, ја отвори повторно приказната за првата гангстерска ликвидација сред бел ден во центарот на Скопје – и за сите пропусти на системот што му дозволија да ѝ побегне на правдата.

Во ноември 1997 година, според судските и полициските досиеја, на улицата „11 Октомври“ во Скопје се случува сцена каква дотогаш повеќе ѝ прилегала на мафијашки филм отколку на македонската реалност. По кратка автомобилска брканица околу Собранието, „мерцедесот“ со кој управувал 37-годишниот Сеат Ибраими излетува од патот во близина на зградата на осигурителната компанија „Кјуби“. Зад него запира „корвета“. Возачот, Ацо Боцевски, излегува и во Ибраими испукува цел шаржер, убиство кое медиумите подоцна ќе го наречат прва гангстерска ликвидација во центарот на градот.

Една година подоцна, Основниот суд Скопје 1 го осудува Боцевски на 15 години затвор за убиство по член 123 од Кривичниот законик. Но наместо завршница зад решетки, следи пресврт кој ќе стане симбол на слабоста на правосудниот систем: по одреден период во затвор, Боцевски добива домашен притвор и токму тогаш исчезнува. Наместо да се јави да ја издржи казната, ја напушта државата и со години успешно ги избегнува македонските органи на прогонот. За него МВР распишува една од своите најстари меѓународни потерници, активна повеќе од две децении.

Траговите од неговиот живот во бегство се фрагментарни и главно доаѓаат од медиумски извештаи и полициски информации. Дел од нив го лоцираат најнапред во Србија, каде во времето на НАТО-бомбардирањето во 1999 година се појавува пред телевизиски камери заедно со ликови од белградското подземје. Подоцна се споменува како човек кој се движи меѓу Бугарија и Турција, а конечно се „закотвува“ во северна Грција, каде под свое име гради нов идентитет – како мал бизнисмен што издава соби за туристи во регионот на Пиерија.

Во мај 2025 година, по 27 години бегство, грчката полиција го апси во Катерини, по европска потерница распишана врз основа на пресудата од 1998 година. Македонските власти бараат екстрадиција за да ја одлежи затворската казна од 15 години, а дел од јавноста верува дека конечно ќе се затвори едно од најстарите отворени поглавја на домашната црна хроника.

Но наместо враќање во скопски затвор, следи уште еден пресврт. Солунскиот жалбен совет, повикувајќи се на грчкото кривично право, утврдува дека казната е застарена – за казни од ваков тип таму важи рок од 20 години. Судот го одбива барањето на Македонија и Боцевски останува слободен човек во Грција, каде пред судиите сведочи дека одамна се интегрирал во локалната средина, дека води семеен бизнис со издавање соби и дека во минатото, според неговите тврдења, бил жртва на политички мотивиран прогон, па дури и служел во личната гарда на претседателот Киро Глигоров.

Токму тука се отвора пошироката приказна за тоа што навистина значи „случајот Ацо Циганот“ за македонското општество. Од една страна, факт е дека станува збор за правосилно осуден убиец, кој со години ѝ избегнувал на казната. Од друга, неговото долгогодишно бегство, пропустите со домашниот притвор и недоволната координација во екстрадициските постапки го разобличуваат системскиот проблем: држава која не успева да ги заштити жртвите и да обезбеди извршување на пресудите, особено кога станува збор за луѓе поврзувани со подземјето и со политички структури.

Во позадина на оваа приказна стои и статистиката. Според податоците кои ги објави Радио Слободна Европа уште во 2023 година, Македонија со потерници бара околу 400 луѓе, а меѓу најдолго бараните е токму Ацо Боцевски – Циганот. Најстарите потерници, како неговата, стануваат учебникарски пример како долгогодишното одлагање на екстрадициите и процесите води до застарување на казните и до фактичка амнестија за тешки кривични дела.

Оттука, прашањето „Кој беше Ацо Циганот?“ не е само биографска дилема, туку и политичко-правен симбол. Тој останува запаметен како човекот зад едно од најшокантните убиства во скопските деведесетти, но и како лик кој години наназад се претвори во мерка за тоа колку државата е – или не е – способна да ги затвори сметките со организираниот криминал. Денес, кога грчкиот суд пресече дека нема да биде екстрадиран, неговото име повторно ја отвора темата за недовршената транзиција на правдата: колку одговорност носат судиите што дозволиле бегство, колку институциите што децении не успеале да го вратат, и колку регионалните партнери што во клучниот момент се повикуваат на рокови за застареност.

Истовремено, за семејството на убиениот Сеат Ибраими, за јавноста што со години го слуша неговото име во хрониките и за сите кои веруваат дека казната треба да важи за секого подеднакво, приказната за Ацо Циганот е потсетник дека правдата не застарува толку лесно како судските предмети. Иако формално останува слободен човек во соседна земја, во колективната меморија на Македонија тој останува фигура која 20 и повеќе години ја тестира издржливоста на правниот систем – и границите на довербата во државата.