Skip to content
Каде е најцрно на фискалната мапа на Македонија и во кој дел од државата фискалната сметка уште се доживува како „опција“, а не како обврска? Најновите податоци од Управата за јавни приходи покажуваат дека во дел од градовите секоја втора, а некаде и секоја контрола завршува со прекршок – јасен сигнал дека сивата економија не е изолирана појава, туку навика вградена во секојдневното работење.
Во периодот од 1 до 30 ноември, УЈП спровела 266 теренски контроли насочени кон угостителски објекти, трговци, такси-компании, производствени капацитети, казина и други субјекти. Кај 104 даночни обврзници се утврдени неправилности – речиси секој трет проверен субјект. Самата структура на прекршоците е добро позната: неиздавање фискални сметки, непоседување фискална опрема, ненаведување дневни извештаи, прикривање готовински промет.
Кога оваа статистика ќе се „разложи“ по градови, сликата станува уште поостра. Во Кратово, Кочани, Свети Николе, Дојран, Делчево и Берово секоја извршена контрола во ноември завршила со констатирана неправилност. Во дел од градовите е направена по една контрола, во други – по неколку, но резултатот е ист: стопроцентна недисциплина. На хартија, тоа изгледа како мала бројка контроли; во реалноста, како јасна порака дека онаму каде што ќе влезе инспектор – таму наоѓа проблем.
Во втората група градови, со над 70 проценти неправилности, се појавуваат Штип, Гевгелија и Радовиш, додека Неготино и Струмица се движат околу две третини, односно над половина од контроли со прекршок. Тоа се средини каде што фискалната дисциплина формално не е „нула“, но процентите јасно покажуваат дека ризикот од неевидентиран промет е правило, а не исклучок.
Средната зона, меѓу 30 и 50 проценти неправилности, ја пополнуваат поголем број градови: Куманово, Гостивар, Кичево, Охрид, Тетово и Ресен. Тука сликата е мешана – дел од бизнисите коректно ги почитуваат фискалните правила, но значителен број и понатаму се потпираат на „старите“ практики. Од перспектива на државата, ова се подрачја каде што со комбинација на едукација, предупредувања и казни може да се постигне реално подобрување, но само доколку контролите станат редовно, а не повремено присуство.
На другата страна од спектарот се Битола, Прилеп, Велес, Кавадарци и Скопје, каде процентите на утврдени неправилности се двоцифрени, но значително пониски: од околу 15 до 25 проценти. И таму има прекршоци и затворени објекти, но генералната слика укажува на повисоко ниво на усогласеност со законот. Во Дебар и Росоман, пак, ноемвриските податоци покажуваат 0 проценти неправилности – седум, односно три контроли без ниту еден регистриран прекршок.
Но локалната фискална карта е само дел од поголем мозаик. До крајот на ноември, на ниво на цела држава, даночните инспектори спровеле околу 4.000 контроли за регистрирање готовински промет. Секоја четврта контрола утврдила неиздавање фискални сметки. Изречени се над 2.500 глоби, а 113 даночни обврзници добиле забрана за вршење дејност – практично, клуч на врата.
УЈП најавува дека во пресрет на новогодишните празници ќе има дополнителни и проширени контроли, особено во рестораните, кафе-баровите, дискотеките и сендвичарниците каде прометот во кеш традиционално расте, а искушението да се „заборави“ фискалната сметка е најголемо. Пораката до граѓаните е исто толку јасна како и до бизнисите – барајте фискални сметки, затоа што секоја нефискализирана наплата директно ја храни сивата економија и ги намалува средствата во заедничката каса за здравство, образование, патишта.
Податоците отвораат и непријатно, но нужно прашање: зошто во дел од градовите фискалната дисциплина е толку пониска? Дали станува збор за недоволна едукација, толеранција на „малото“ кршење на правилата или за системски пропусти во инспекцискиот надзор? Фактот што во неколку општини секоја контролирана фирма има проблем со законот, а во други секоја каса коректно издава сметка, покажува дека државата функционира нерамномерно – од град до град, од улица до улица.
За да се промени таа слика, не се доволни само засилените акции во предновогодишен период. Потребни се редовни, непредвидливи контроли, јасни и правични санкции, но и континуирана работа со бизнис-заедницата. Исто толку важно е институциите да ја изградат довербата дека парите од казните и даноците завршуваат во јавен интерес, а не во политички клиентилизам. Дотогаш, фискалната мапа на Македонија ќе остане испресечена со „црни точки“, каде што законот е повеќе препорака отколку правило.