Skip to content
Премиерот Христијан Мицкоски, на предизборна посета во Брвеница, на новинарско прашање дали планира да постапи како албанскиот премиер Еди Рама и да урива дивоградби, одговори дека неговата „филозофија е да гради, а не да руши“. Изјавата отвори старо, но горливо прашање: дали Владата навистина има намера да расчисти со градежната мафија или ќе продолжи практиката на толерирање беззаконие, особено во Скопје, каде што неретко се легализираат објекти со проблематична документација.
Контрастот со Албанија е остар. Таму последниве месеци тече офанзива против бесправните градби – од алпското село Тет до јадранските летувалишта Родони и Влора – со рушења, кривични постапки и ветувања дека кампањата ќе продолжи без прекин. Рама јавно најави „пакет мерки“ и порача дека уривањето нема да запре, додека државниот инспекторат (IKMT) ги отстранува објектите што зафаќаат јавен простор и заштитени подрачја. Албанските медиуми и јавниот сервис редовно објавуваат видеа од интервенциите на терен, а меѓународните медиуми известуваат дека плановите опфаќаат стотици илјади нерегуларни градби низ земјата.
Во Македонија, пак, третманот на дивоградбите со години се движи меѓу законски обиди за „формализација“ и политички блокади. Процесот започна со Законот од 2011 година, со повеќекратни измени и продолжувања на роковите, а и денес институциите обработуваат десетици илјади предмети за легализација оставени од претходните циклуси. Домашни и меѓународни анализи предупредуваат дека ваквите амнестии – без доследна контрола и урбанистичко планирање – го хранат феноменот наместо да го сузбијат.
Паралелно, низ Скопје се отворија нови фронтови: Градот поднесе предмети за незаконити легализации во општината Чаир, додека дел од најавените вонредни седници за бесправна градба пропаднаа во процедурални препукувања во Советот, што дополнително ја еродира довербата дека системот е подготвен да ја спроведе буквата на законот. Случајот со Чаир и долготрајната немоќ да се спроведат решенија (вклучително и историски примери како Матка и Сарај) сведочат за институционални празнини: недостиг од инспектори, судски застои, селективно спроведување.
Во таква рамка, „да градиме, а не да рушиме“ може да звучи позитивистички – но без јасна политика против бесправната градба и коруптивните урбанистички практики, ризикува да стане алиби за статус кво. Најмалку три чекори се клучни ако Владата сака да испрати порака слична на албанскиот модел, но адаптирана на наши услови: доследен карактер на надзорот (и во државниот и во приватниот сегмент), транспарентни јавни регистри за сите постапки на легализација и урбанизам, и јасни, брзи санкции за службеници и инвеститори што ќе прекршат. Инаку, најавите за „градење“ лесно се претвораат во параван за нови ад хок легализации и парцијални измени на планови – пракса веќе препознаена во критичките извештаи за управувањето со просторот и старите скандали со „илегални легализации“.
Реалноста е дека Македонија има долг проблем со урбанистичкиот ред: законската историја на масовни легализации, политички условените урбанистички планови и селективната примена на правилата создадоа хибриден систем во кој правната сигурност е кревка, а јавниот интерес – често потиснат.
Албанија во моментов демонстрира „тврда рака“ со рушење и кривична одговорност; посебно со последните објави на Рама каде што покрај видеата со рушење кратко напиша: „ЕУ“.
Кај нас, институциите најчесто нудат продолжување рокови и нови постапки за формализација. Дилемата што ја отвори премиерот, всушност, не е филозофска туку практична: ќе видиме ли јасен план за справување со дивоградбите, со именување одговорни, временски рокови и мерливи резултати – или ќе останеме во зоната на политички пораки без теренска имплементација.
