Skip to content
Минхенската конференција од 1938 година одамна е симбол за погрешна „миротворна“ дипломатија која на агресорот му подарува време, територии и легитимитет. Тоа не беше само договор за Судетската област; беше историски пресврт по кој Европа на Адолф Хитлер му ја отвори вратата кон континентална доминација. Денес, кога дел од светските преговори околу Украина звучат како пазарење со карти на терен и „гаранции“ без железни механизми, паралелата со Минхен не е само метафора — туку предупредување.
Анализира Леон БАКРАЧЕСКИ
Што точно се случи во Минхен?
На 29–30 септември 1938, лидерите на Велика Британија (Невил Чембрлен), Франција (Едуар Даладје), Германија (Адолф Хитлер) и Италија (Бенито Мусолини) се состанаа во Минхен за да „спречат војна“. Чехословачка, чии граници беа предмет на расправа, воопшто не беше поканета на масата. Резултатот: Судетската област — индустриски и одбранбено клучен појас со силна мрежа утврдувања — ѝ беше отстапена на нацистичка Германија.
Судетите не беа празен географски поим. Таму беа концентрирани фабрики, железници и, најважно, модерни фортификации што Прага ги градела со години. Со еден потпис, Чехословачка ја изгуби ‘портата’ на својата безбедност. Само шест месеци подоцна, во март 1939, Хитлер влезе во Прага и ја доврши окупацијата без значаен отпор. Минхен, наводно за „мир во наше време“, се претвори во билет за следната етапа на германската експанзија.
Како Европа му се стави на дланка на Хитлер
- Легитимизирање на сила: Хитлер научи дека заканата со инвазија и медиумски диригираната криза можат да изнудат отстапки од демократии уморни од војна.
- Дефанзивен крах на Прага: Предавањето на Судетите ги обезглави чехословачките линии — фортификациите, арсеналот и воената инфраструктура станаа германски.
- Домино-ефект: По Минхен следуваа дополнителни ревизии на границите и притисоци врз соседи. Лекцијата за агресорот беше јасна: притискај доволно силно — и ќе добиеш.
- Разорена доверба: Држави од Централна и Источна Европа ја изгубија вербата дека западните гаранции значат реална заштита. Тоа отвори простор за нови авантури, па и за пактот Молотов–Рибентроп во 1939.
Кој е виновен?
Историјата ретко има еден виновник, но има клучни одлуки и пропусти.
- Лондон и Париз: Чембрлен и Даладје избраа „смирување“ наместо одвраќање. Намерата беше да се купи време и да се избегне нова кланица како во Првата светска војна — резултатот беше спротивен.
- Берлин: Хитлер прецизно ја искористи западната неподготвеност и изгради стратегија на закана и свршен чин.
- Изолирана Прага: Чехословачка беше оставена надвор од преговарачката соба и без вистинска можност да ги брани сопствените аргументи.
- Европската самозаблуда: Верата дека „етнички“ корекции ќе го смират агресорот се покажа фатално наивна. Утре секогаш доаѓа ново барање.
Зошто Минхен се враќа во разговорот — денес
Во сегашните преговори околу Украина, дел од предлозите (отворено или прикриено) флертуваат со идејата за „територијални разменувања“, „линија на контакт“ како стартна преговарачка точка и „безбедносни гаранции“ без јасни механизми на примена. Звучи привлечно: стопирај огин, земи здив, нацртај нови линии. Но Минхен учи: ако јадрото на одбраната се предаде за хартија без заби, агресорот утре ќе се врати — подобро позициониран.
Паралелите — и клучните разлики
Паралели:
- Притисок за територијални отстапки: Како што Судетите беа „цената за мир“, така и денес постои искушение некои да ја видат источна Украина како монета за поткуп.
- „Гаранции“ vs. реална одбрана: Минхен понуди хартија; Хитлер даде ветувања. Денес, зборот „гаранција“ мора да значи конкретни капацитети, временски рокови, надзор и последици.
- Исклучен глас на погодената страна: Тогаш Прага не беше во собата. Денес Киев е, но секоја формула што ја игнорира волјата и безбедноста на Украинците ризикува да стане фасада.
Разлики:
- Украина е на масата: За разлика од 1938, украинското раководство учествува и јавно артикулира црвени линии.
- Европа поучена од историјата: Постои повнимателна координација и скепса кон празни гаранции.
- Информатички век: Транспарентноста е поголема; јавноста и медиумите побрзо разобличуваат небалансирани понуди.
„Линија на контакт“ или линија на заблуда?
Предавање на клучни одбранбени појаси никогаш не е неутрално техничко решение. Во 1938, губитокот на Судетите ја разори одбранбената архитектура на Чехословачка. Денес, отстапување на утврдени зони во источна Украина би ја поместило линијата и би му дало на агресорот подобар плацдарм за „идна фаза“. Секоја мапа што изгледа чисто на хартија често крие валкана реалност на терен.
Што значи „гаранција“ што навистина гарантира?
Историјата вели: безбедносна гаранција вреди само колку што вреди механизмот за нејзино спроведување. Тоа подразбира:
- јасно дефинирани обврски (кој, кога, со што реагира),
- верификација и мониторинг,
- капацитети за одвраќање (разузнавање, ПВО, логистика, индустриска база),
- последици при прекршување (автоматизам, не реторика).
Сè друго е хартија што пожолтува.
Лекцијата од Минхен
Минхен не беше неизбежен; беше избор. Избор да се купи илузија наместо да се плати цена за реален мир. Денес, секоја формула за Украина мора да ја избегне таа замка: да не продава утврдувања за ветувања, ниту суверенитет за „паузи“. Ако историјата нешто ни кажува, тоа е дека краткорочниот „мир“ со структурна неправда секогаш прескапo се плаќа — подоцна и крваво.
