Skip to content
Нов „Трамп мировен план за Украина“ што го разработува администрацијата во Вашингтон предвидува Киев да се повлече од делови од истокот и да ја намали својата армија, во замена за безбедносни гаранции од САД – пакет кој веќе на прв поглед ги удира во црвените линии на Украина и на голем дел од европските сојузници.
Според западен функционер запознаен со разговорите, рамката што циркулира предвидува Украина да го отстапи источниот регион Донбас – односно Луханск и Доњецк – и формално да се откаже од дел од територија која и понатаму е под украинска контрола. Во јужните области Херсон и Запорожје, пак, линиите на фронтот би се „замрзнале“ таму каде што се денес, наместо да се инсистира на повлекување на руските сили до меѓународно признатите граници. Таквото „фризирање“ на ситуацијата на терен, според критичарите, би го легитимирало фактичкото освојување на Москва.
Планот е формулиран во 28 точки и, според администрацијата, уште е во нацрт-фаза. Американски функционери нагласуваат дека конечен договор, доколку воопшто се стигне до него, би барал тешки отстапки „од двете страни, а не само од Украина“, и дека дел од идеите кои сега протекуваат во јавноста – вклучително и оние што очигледно му одат во прилог на Москва – не се финализирани и „речиси сигурно“ ќе се менуваат.
Белата куќа го продава документот како обид за „прекин на убивањето и траен мир“. Портпаролката Каролин Левит потсетува дека Доналд Трамп уште од првиот ден зборува дека сака крај на војната, и дека е разочаран од Киев и Москва што не се подготвени на компромис. Државниот секретар Марко Рубио оди уште подалеку и објаснува дека не се работи за готов договор, туку за „листa потенцијални идеи“ што треба да се тестираат со двете страни.
Сепак, суштината на предлозите им изгледа како дежа-ву на многу дипломати. Планот практично ги повторува клучните точки од преговорите во Истанбул во првите недели од инвазијата во 2022 година – модел во кој Украина би добила безбедносни гаранции, но по цена на ограничена армија, одрекување од одредени типови оружје и прифаќање поширок рускоцентричен безбедносен и политички рамковен аранжман.
Европски дипломат кој ги видел основните линии на документот за Си-Ен-Ен го споредува чувството со филмот „Денот на мрмотот“ – исти ултимативни барања кои веќе еднаш биле отфрлени, сега спакувани како „ново“ мировно решение. За Киев, вели тој, таков пакет е „неприфатлив со добра причина“: би било политичко самоубиство за било кој украински лидер да потпише откажување од утврдени, тешко бранети позиции, а воедно и воено самоубиство да се препушти тој појас на Русија, која би можела да се врати со нова офанзива кога ќе процени дека е подготвена.
Дополнителен аларм предизвикува фактот што планот, во една од верзиите, бара Украина да ја намали бројноста на својата армија и да се откаже од дел од најмоќното вооружување добиено од Западот во изминативе години. Во комбинација со замрзнати линии на фронт и отстапување на Донбас, критичарите стравуваат дека тоа би ја оставило земјата со осакатена одбранбена способност, токму во момент кога би требало да гарантира дека Русија нема повторно да нападне.
Во пакетот се отвораат и чувствителни идентитетски прашања: статусот на рускиот јазик и на Руската православна црква во Украина по завршувањето на војната. За Москва, овие теми се дел од пошироката агенда за „заштита“ на руско-јазичното население и духовното влијание на Москва; за многу Украинци, пак, тие се дел од истата архитектура на влијание преку која руската држава со децении градела лостови во внатрешната политика на соседот.
Формално, планот нуди американски безбедносни гаранции – ветување дека САД ќе обезбедат Украина повеќе да не биде нападната и дека конфликтот нема да се прелее во Европа. Но европските реакции се воздржани до отворено критички. Шефицата на дипломатијата на ЕУ, Каја Калас, предупредува дека „за да функционира било каков план, мора да ги има Украинците и Европјаните во игра“, а полскиот министер за надворешни работи Радослав Сикорски потсетува дека Европа има „многу поголем влог“ во оваа војна од САД и дека Украина мора да остане способна да се брани.
Дипломатската сцена, според сведочења од Киев, била затечена. Амбасадори и претставници на разни земји почнале да ѕвонат во Вашингтон за разјаснување, а одговорите често биле дека ни самите клучни луѓе во Стејт департментот и на Капитол Хил не знаеле за постоењето на документот пред да протече во медиумите. „Луѓе кои требало да знаат, не знаеле ништо. Има многу нервоза и збунетост“, резимира еден европски дипломат.
Од американска страна, централна фигура во процесот е специјалниот пратеник на Трамп, Стив Виткоф, кој – според извори на Си-Ен-Ен – веќе еден месец тивко работи на планот со инпути и од украинската и од руската страна. Вашингтон верува дека Кремљ испраќа сигнали за нова подготвеност за договор, па преговарачката активност забрзала. Истовремено, во Киев престојува и делегација на Пентагон предводена од секретарот за армија, Ден Дрискол, која разговара со претседателот Володимир Зеленски и со врвот на украинската власт – формално за воената поддршка, неформално и за рамката на можниот договор.
Останува отворено прашањето дали „Трамп мировен план за Украина“ е навистина пат кон одржлив мир, или нова верзија на стар предлог кој од Киев се гледа како замаскирана капитулација. За Украина, која во војната веќе плати огромна човечка и територијална цена, дилемата е дали да седне на маса со рамка што ја ограничува нејзината иднина, или да продолжи да се потпира на фронтот и на неизвесните ветувања за поддршка од Западот.
