Skip to content
Софија деновиве личи на град што излегол на испит по демократија. Илјадници млади луѓе – студенти, фриленсери, млади семејства – секоја вечер ги полнат плоштадите, со бугарски и европски знамиња во рака и со истите пароли: „Мафија, оставка“, „Бугарија не е банкомат“, „Сакаме нормална држава“. Најголемите протести, според проценките, собраа и до 150.000 луѓе во Софија и повеќе од 25 други градови – најмасовни демонстрации од 90-тите години наваму.
Тригеторот беше технички документ – нацрт-буџетот за 2026 година, првиот буџет во евра пред планираното влезување на Бугарија во еврозоната на 1 јануари 2026. Во него се предвидува зголемување на придонесите за пензиско и социјално осигурување и повисоки даноци, во момент кога огромен дел од граѓаните едвај го влечат месецот. За младите, тоа беше последна капка: чувство дека државата повторно им бара да платат повеќе, без да понуди почесен систем и подобри услуги.
Првиот голем бран протести на 1 декември ја принуди владата да го повлече предлог-буџетот веќе следното утро. Но, наместо да се смират, демонстрациите се проширија и продлабочија. Толпите не бараат веќе само „поправен“ буџет, туку оставка на премиерот Росен Жељазков, пад на владата и нов, „нормален“ политички почеток. Во парламентот веќе се расправа за шесто по ред гласање недоверба на истиот кабинет, додека коалицијата на власт тврдоглаво инсистира дека ќе остане на власт барем до формалното влезување во еврозоната.
Сцените од центарот на Софија се повторуваат како ритуал: протестниот марш го блокира „Триаголникот на моќта“ – просторот меѓу парламентот, владата и претседателството, булеварите се полни со транспаренти, а навечер фасадите на институциите се осветлени со проекции „Оставка“, „Мафија надвор“ и „За фер избори“. Полицијата јавува за десетици приведени по судири со дел од демонстрантите, но главниот тон е мирен, организиран отпор, во кој се чувствува и гнев и своевидна младинашка енергија.
Во првите редови на протестите се генерацијата Z – луѓе кои пораснале во Европската унија, а живеат во најсиромашната и втора најкорумпирана членка на ЕУ. Млади демонстранти за Радио Слободна Европа раскажуваат дека им е доста „од олошот што е на власт 30 години“, од чувство дека редовно им се краде преку придонеси и даноци, а државата за возврат нуди слабо здравство, ниски плати и арогантни политичари. Други велат дека не се против повисоки даноци – ако тие навистина одат за пензионери, наставници и здравство, а не за бонуси и партиски вработувања.
Иако поводот е буџетот, причините се многу подлабоки. Бугарија во последните четири години одржа седум парламентарни избори и често беше управувана од привремени влади, затоа што партиите не можеа да состават стабилно мнозинство. Земјата е заглавена меѓу ветувања за реформи и реалност на заробена држава – комбинација од партиски шеми, олигарси и моќни обвинители. Симбол на тоа незадоволство се имињата Бојко Борисов и Делјан Пеевски, кои и кога формално не се во владата, остануваат столбови на коалицијата што владее.
Нема случајност што токму младите го кренаа гласот. Тоа е генерација што ја гледа Европа не само како географија, туку како стандард: пристојни плати, функционално судство, транспарентни институции. Еврозоната, за која официјална Софија се подготвува со години, за нив не значи само нова валута, туку прашање: ќе влеземе ли во клубот како нормална европска држава или како најсиромашниот и најкорумпиран ученик во класот?
Владата засега игра на карта „стабилност пред евро“, предупредувајќи дека политичката криза може да го загрози влезот во еврозоната и испраќајќи порака дека токму затоа мора да остане до 1 јануари. Опозицијата, пак, возвраќа дека усвојувањето на еврото не зависи од опстанокот на конкретна влада и дека токму корупцијата и институционалниот хаос се најголема закана за европската перспектива на Бугарија. Дел од европските аналитичари потсетуваат дека долгата политичка нестабилност веќе го нарушува угледот на земјата во ЕУ.
Во меѓувреме, улиците не се празнат. Работниците од здравството одржуваат свои протести за заостанати зголемувања на платите, додека граѓанските организации најавуваат нови „национални маршеви“ и предупредуваат дека ова не е еднодневен бунт, туку бран што ќе трае сè додека политичката елита не сфати дека не може бескрајно да владее без доверба. За младите Бугари, борбата веќе одамна не е само за буџетот – туку за чувството дека живеат во држава која ги третира како граѓани, а не како статистика.