Нова граѓанска обврзница до средина на декември: кого таргетира државата

Нова емисија „Граѓанска обврзница“ ќе биде објавена во првата половина од декември, најави министерката за финансии Гордана Димитриеска-Кочоска во гостување на ТВ 24. Таа најави дека прецизните услови – рок на достасување, каматна стапка, износ и рок за пријавување – ќе бидат објавени со проспектот што Министерството за финансии го подготвува и кој треба да биде јавно достапен до крајот на годината.

Според министерката, интерес за овој тип државна обврзница веќе постои. Граѓаните во изминатиот период „континуирано го поставувале прашањето“ дали ќе има нова емисија, што, како што вели, покажува дека полека се менува културата на инвестирање – дел од штедачите се подготвени да преминат од класични депозити во хартија од вредност поддржана од државата. Таа прецизира дека досегашните емисии ги запишале нешто помалку од 2.000 лица и очекува токму ова јадро повторно да се појави како инвеститор.

Граѓанската обврзница е инструмент што постои од 2023 година и кој се нуди исклучиво на физички лица, со цел да се прошири понудата на можности за инвестирање и да се продлабочи домашниот пазар на капитал. Досега се издадени две емисии во вкупен износ од 41,1 милион евра: првата во износ од 23,5 милиони, втората од 17,6 милиони евра. Втората емисија, пласирана во ноември 2023 година, е со рок на достасување од две години и годишна каматна стапка од 5 проценти. Министерството веќе започна со исплата на главницата и каматата за оваа обврзница, што во пракса значи дека првите инвеститори веќе ги гледаат резултатите од вложувањето.

Во јавноста, интересот за новата емисија е поврзан и со пошироката слика за задолжувањето на државата. Димитриеска-Кочоска тврди дека јавниот долг „не загрижува“ кога стапките на раст на БДП се проектирани на 3,5 до 3,8 проценти и кога, според неа, економските индикатори покажуваат движење нагоре во градежништвото и инвестициите. Во интервјуто потсетува и на унгарскиот заем, од кој досега се пласирани околу 190 милиони евра кон домашните компании, како и на средства насочени кон општините, тврдејќи дека преку овие механизми државата им помага на фирмите да останат и да инвестираат дома.

Сепак, останува прашањето колку „граѓанска“ е граѓанската обврзница ако бројот на инвеститори и понатаму се мери во неколку илјади, а вкупниот износ е релативно скромен во однос на вкупниот јавен долг. Со камата повисока од просечните камати на штедните влогови, инструментот е атрактивен за оние што имаат слободни заштеди и доверба во државата, но за најголемиот дел од домаќинствата, кои живеат од плата до плата, останува далечен финансиски производ.

Министерството како аргумент ја наведува и меѓународната практика – анализите на искуствата во Словенија и Хрватска покажуваат дека во Словенија интерес за ваков тип обврзници речиси и да нема, додека во Хрватска побарувачката била многу силна. Со новата емисија, Скопје очигледно се обидува да се позиционира поблиску до хрватскиот модел: да го задржи капиталот на граѓаните во домашната економија и дел од новото задолжување да го насочи кон населението, а не само кон банките и меѓународните пазари.

Клучниот тест ќе дојде со објавата на проспектот и со првите бројки за запишаниот износ. Доколку новата граѓанска обврзница навистина привлече поширок круг мали вложувачи, тоа ќе значи дека довербата во државните инструменти расте и дека дел од заштедите се пренасочуваат во подиректна поддршка на буџетот. Ако, пак, се повтори сценариото со ограничен круг купувачи, ќе стане јасно дека овој инструмент останува ниши производ – добар за рекламен наратив, но недоволен за поголема промена во односот меѓу граѓаните и државниот долг.