Skip to content
Транспортните здруженија од Западен Балкан алармираат дека „новите шенген правила за влез и излез“ може целосно да го закочат товарниот сообраќај кон ЕУ од април, со директен удар врз синџирите на снабдување. Нивното предупредување е јасно: ако до 15 јануари не добијат сигнал дека има решение пред „критичниот“ 10 април, ќе следуваат блокади на товарните терминали на граничните премини. Во јавноста најгласно одекна пораката на Неѓо Мандиќ, претседател на здружение за меѓународен транспорт, кој тврди дека без промена „99,9%“ од возачите од Србија, БиХ и Северна Македонија ќе останат пред рампата.
Во срцето на спорот не е нова забрана за стока, туку дигитализација и построга, автоматизирана примена на правилата за краток престој во Шенген. Досега пасошкиот печат и рачните проверки често оставаа простор за различни толкувања и пракси на терен. Со новиот систем, движењето на државјани од трети земји се претвора во податок што се регистрира електронски, се споредува во реално време и веднаш „светнува“ ако некој ја надмине дозволената рамка.
Токму затоа датумот 10 април се третира како пресвртница. Тој се врзува со моментот кога системот треба да стане целосно оперативен на надворешните граници на Шенген, по постепено воведување што почна есента. За превозниците, тоа значи дека професионалните возачи ќе се третираат како „обични патници“ што се движат во зона со ограничување за краток престој, и секое влегување, излегување и ден поминат во Шенген ќе се брои без исклучок.
Здруженијата тврдат дека последицата ќе биде апсурдна математика за реалниот транспорт. Според нивните процени, возачите „ефективно имаат само 9 до 10 работни дена“, што не дозволува економски одржлива рута, ниту за возачот ниту за компанијата. Паралелно, предупредуваат на уште еден ефект: ако правилата останат исти, дел од возачите ќе ја бараат егзистенцијата во фирми од ЕУ (Словенија, Германија, Хрватска и други), каде ќе можат да работат „нормално“, а балканските компании ќе останат со камиони и инфраструктура, но без кадар.
Дополнителен проблем е што транспортот веќе се дави во чекања. Како пример се посочуваат колони на гранични премини како Батровци, каде што, според нивните тврдења, во одредени денови се чекало и до три дена. Во таков контекст, секоја нова процедура што бара регистрација, проверка и потврда може да ја „изеде“ работната недела, а потоа да ја направи и законски ризична, ако системот пресече дека возачот ја надминал дозволената рамка за престој.
Она што превозниците го бараат од европските институции не е укинување на контролата, туку разликување на професионалниот возач од турист или мигрант. Во суштина, тие бараат решение што ќе го признае фактот дека возачите се вработени лица со документи и конкретна услуга (превоз на стока), а не „патници“ што остануваат за приватни цели. Можните излези што кружат во индустријата одат во насока на посебен режим или исклучок за професионални возачи, или пак механизам што ќе овозможи долгорочен престој/работен режим без да се руши правилото за краток престој. Но додека на ниво на ЕУ не се усогласи таков пристап, теретот останува на компаниите – со импровизации, ротирање возачи и повисоки трошоци.
За Северна Македонија, ризикот не е само во транспортниот сектор, туку и во цените и достапноста на стоки. Ако камионите стојат, ќе стои и снабдувањето – од индустриски суровини до храна и лекови, а притисокот ќе се прелее во малопродажба и производство. Затоа, следните недели ќе бидат тест дали државата, коморите и регионалните здруженија можат да издејствуваат практично решение пред „критичниот април“, или Балканот навистина ќе ја дочека пролетта со затворени товарни терминали и економија што работи на резерва.