Skip to content
Воведувањето на Механизмот за прилагодување на јаглеродот на границите на Европската Унија (CBAM) претставува сериозен економски предизвик за земјите од регионот – вклучително и за Северна Македонија. Од 1 јануари започнува нова фаза на обврски за извозниците кон ЕУ, додека целосната примена на механизмот се очекува од 2027 година, кога CO₂ таксите ќе ги опфатат сите индустриски сектори.
Најдиректно погодени ќе бидат металната, цементната, енергетската и преработувачката индустрија, сектори кои имаат значајно учество и во македонскиот извоз кон европскиот пазар.
Македонија – неподготвена пред европските правила
Економските експерти предупредуваат дека Македонија, слично како и Босна и Херцеговина, влегува во CBAM режим без целосно усогласена законска и институционална рамка. Земјата сè уште нема воспоставен систем за тргување со емисии (ETS), а не е дефиниран ниту јасен модел за вклучување на CO₂ трошоците во цената на електричната енергија.
Ова значи дека македонските компании ќе се соочат со дополнителни трошоци при извозот во ЕУ, кои директно ја намалуваат нивната конкурентност – и на европскиот, и на домашниот пазар.
Поскапувања, инфлација и притисок врз индустријата
Еден од клучните ефекти од CBAM ќе биде растот на производните трошоци, кои, каде што е можно, ќе се префрлат врз крајните цени. Според проценки на стопанските комори во регионот, цените на одредени производи би можеле да пораснат и до 20 проценти, зависно од нивниот јаглероден отпечаток.
Ова дополнително ги засилува инфлаторните притисоци, во услови на веќе зголемени цени на енергенсите, транспортот и работната сила. Негативните ефекти нема да се почувствуваат само кај извозниците, туку и кај потрошувачите на домашниот пазар.
Струјата – потенцијално најголем ризик
Особено чувствително прашање е цената на електричната енергија. Во земјите на ЕУ, CO₂ таксата веќе е вградена во цената на струјата и изнесува меѓу 55 и 60 евра по тон CO₂, што значително ја зголемува крајната цена по мегават-час.
Во Македонија, оваа такса сè уште не се наплатува, што значи дека идното воведување може да предизвика нагло и сериозно поскапување на електричната енергија, со директни последици за индустријата и домаќинствата.
Од 2026 – задолжително пријавување на емисии
Од 1 јануари 2026 година започнува и обврската за детално известување и пресметка на емисиите на CO₂ за компаниите што извезуваат во ЕУ. Иако оваа фаза формално не носи директна финансиска наплата, таа ќе биде основа за идните такси, а во моментов сè уште постојат многу нејаснотии околу начинот на примена и контролата.
Ризик – но и можност
Иако краткорочно CBAM значи повисоки трошоци, инфлација и притисок врз индустриското производство, дел од економистите предупредуваат дека механизмот може да биде и шанса за модернизација, инвестиции во почисти технологии и намалување на јаглеродниот отпечаток – но само доколку државата обезбеди јасна стратегија, финансиска поддршка и институционална координација.
Во спротивно, предупредуваат стопанствениците, македонската индустрија ризикува да ја загуби трката на европскиот пазар уште пред да започне целосната примена на CO₂ таксите во 2027 година.