Skip to content
Пред Основниот кривичен суд во Скопје, долгогодишните сомнежи околу третманот на пациенти на Клиниката за радиотерапија и онкологија добија јасен судски епилог во една клучна точка: обвинетата лекарка Мери Пешевска во целост ја призна вината и се извини на оштетените, додека поранешниот директор Никола (Нино) Васев одговори дека „апсолутно“ не се чувствува виновен. Со ова, случајот влезе во фаза на остро раздвојување на одбраните – признание на една страна, целосно негирање на друга – што ја заострува правната и моралната димензија на процесот.
Во своето обраќање, Пешевска не само што ја прифати одговорноста туку и го насочи прстот кон екс-директорот, потенцирајќи дека тој бил ординирачки доктор за дел од пациентите и дека факсимилот стоел на шалтер и го користеле повеќе лица. Додаде дека нејзиниот печат го употребувале и специјализанти, но оти факсимилот – формално – е нејзин. Нејзиниот бранител предложи раздвојување на постапката, што индиректно го признава пресвртниот ефект од јавното признание врз динамиката на судењето.
На спротивниот крај од спектарот, Васев – кој заедно со уште тројца онколози е гонет за „несовесно лекување“ и продолжени „тешки дела против здравјето на луѓето“ – остана цврст во негацијата. Судницата беше исполнета и со останатите обвинети, Симонида Црвенкова и Драган Јакимовски, додека претседателката на советот, судијката Снежана Марковска, ја исцрта процесната рамка: приговорите на одбраната против вештачењата изработени во Словенија и Србија се одбиваат како неосновани. Судот оцени дека доказите се прибавени по пат на меѓународна правна помош и на законит начин, па затоа не дозволи нивно издвојување од списите. Со оваа одлука, клучниот блок на докази – медицински и процесни – останува на маса.
Одбраната на Васев безуспешно побара и спојување на постапката со другиот предмет што се води против него и поранешниот економски директор на Клиниката, Нехат Нухи. Обвинителката Ана Гоговска Јакимовска појасни дека се поднесени две посебни обвиненија од објективни причини: „природата на кривичните дела“ не е иста, а доказите не се од таков обем или тип што би оправдале заедничко постапување. Практично, предметот за медицинското постапување останува процесно изолиран од обвинението за злоупотреба на службена положба и проневера, каде што на товар стои сомнеж за штета на буџетот над 2,2 милијарди денари. Таквото раздвојување им дозволува на судовите прецизно да ги разгледаат различните слоеви на одговорност: медицинска, управна и финансиска.
Срцето на медицинското обвинение е во тезата дека кај 29 пациенти биле применети неподобни терапии – со отстапувања во дозирањето и без соодветна проценка на здравствената состојба. Тоа, според обвинението, укажува на системски пропусти во контролните механизми, вклучително и во начините на ординирање, заверување и верификација на терапиите. Признанието на Пешевска ги отвора прашањата за практиките на клиниката во текот на спорниот период: како е можно печат и факсимил да бидат достапни на шалтер; кој го контролирал токму тој проток на документи; и на кој начин се следел патот на секоја поединечна терапија – од индикација до апликација.
За обвинетите кои не признаваат вина, стратегијата ќе мора да биде насочена кон побивање на експертизите или конкретните каузални врски меѓу пропустите и штетата, бидејќи судот веќе јасно сигнализираше дека ќе се потпира на меѓународно обезбедените вештачења. За обвинителството, пак, признанието на еден од учесниците може да стане „пивот“ за реконструкција на настаните: кој наредувал, кој проверувал, кој дозволувал и кој пропуштал да забележи. Во вакви предмети, тежината не е само во исходот за поединецот, туку и во транспарентното мапирање на процедуралните дупки кои треба да се затворат за да се спречи повторување.
Општествената цена е двојна. Најнапред, во довербата: онкологијата е поле каде што пациентите и нивните семејства живеат со висока неизвесност и надеж дека терапијата е најдобрата можна. Секој сигнал за системски пропуст се претвора во јавна траума. Потоа, во пари: паралелното обвинение за проневера со наводна штета од над две милијарди денари го отвора прашањето дали и како буџетите – наменски и строго следени на хартија – се излеваат во практики кои ја кородираат суштината на јавното здравство. Ако медицинската етика и финансиската дисциплина не одат рака под рака, цената ја плаќаат токму најранливите.
Процесот сега влегува во зона на засилени искази, вкрстени испитувања и технички докази. Признанието на Пешевска може да донесе олеснителни околности за неа, но го засилува притисокот врз управувачките структури и протоколите кои морале да спречат практики како „печати на шалтер“ и „факсимили во промет“. Одбраната на Васев ќе инсистира дека нема лична вина и дека системот, дури и ако затаил на одредени точки, не може да му се припише во форма што ја предлага обвинението. Меѓу овие два пола ќе се движи и судот, кој – со прифатените вештачења – веќе најави дека ќе ја бара вистината во доказите, а не во процесни финти.
Како и да заврши, случајот неизбежно ќе биде тест за способноста на системот да ги утврди индивидуалните и институционалните одговорности без да ја руши довербата во јавните установи. Судот суди конкретна вина; јавноста ќе пресуди дали поуките ќе се претворат во нови правила, строга контрола и култура на одговорност. Онкологија не смее да биде синоним за сомнеж: тоа им го должиме на луѓето кои таму ја бараат својата шанса.
