Skip to content
Тв-серијата „Adolescence“ освои повеќе Еми награди 2025, но покрај уметничкиот успех, серијата отвори голема дебата за онлајн супкултурите како „incel“ и „маносферата“ кои промовираат омраза, екстремизам и токсични идеи, особено кај младите преку социјални мрежи. Оваа тема е актуелна и кај нас – бројни млади се изложени на навидум забавни, но навистина манипулативни комуникациски алатки што на крај водат до опасни последици.
Модерни супкултури: дефиниција и развој
Супкултура е група луѓе кои се разликуваат од вредностите на „мејнстрим“ општеството и развиваат посебна идентичност, стил и комуникација. Денес, супкултурите најчесто се создаваат или одржуваат онлајн, па често немаат физичка локација, препознатливо облекување или јавен простор. Најголем дел од модерните онлајн супкултури, како маносферата, incels, alt-right, QAnon, Blackpill/Redpill, Pro-Ana („thinspo“), Pick-Up Artists (PUA) итн., функционираат преку апликации за меѓусебна комуникација — Instagram, TikTok, Discord, X, 4chan, Reddit, WhatsApp.
„Формирањето на идентитет е природен процес кај секој млад човек – тие бараат група со која ќе се идентификуваат, ќе се чувствуваат прифатени и разбрани. Проблемот почнува кога таа група не нуди здрави модели, туку ја храни несигурноста и фрустрацијата. Некогаш тоа беа музички или стилски супкултури кои оспоруваа авторитети и системи, но денес гледаме дигитални заедници кои не нудат креативна бунтовност, туку токсични вредности.
Кога млад човек, кој се чувствува осамен или отфрлен, ќе најде прибежиште во заедница што нормализира омраза кон жени, кон различни, кон „другите“, тогаш имаме проблем. Овие групи не се само виртуелни – тие произведуваат реално насилство. Го видовме тоа и во Македонија, со трагичниот случај на Илија Стефановски: од поранешен скејтер до насилник кој ги уби својата поранешна партнерка и нејзиниот татко. Тоа не е „идентитет“, тоа е радикализација под влијание на токсични машки модели, а институциите повторно задоцнија да реагираат“
изјави за Рацин, Магдалена Чадиноска Кузманоски, социјална менторка во Паблик.
Маносферата и инцел: Карактеристики, методи и влијание
Маносферата претставува колектив онлајн заедници (incels, PUA, MGTOW, men’s rights activists) кои промовираат сексизам, омраза кон жени и антифеминизам. Incel супкултурата е дефинирана како заедница на мажи што веруваат дека нивната неспособност да остварат интимни врски е вина на жените, биологијата и општеството, а омразата се канализира преку токсични и агресивни наративи, мемиња и хумор. Методите: користење саркастични мемиња, солидарност преку „жртва“ наратив, поттикнување радикализација и стигматизирање на „надворешни“ групи.
Истражувања покажуваат дека членовите на овие групи се најчесто млади луѓе кои се чувствуваат отуѓени, несигурни и социјално изолирани, а во екстремни случаи ова води до насилство, самоубиства, психолошки растројства, дури и терористички напади (пример – убиства инспирирани од incel идеологија во Северна Америка).
На прашањето, кои се најчести причини што младите се придружуваат кон деструктивни супкултури?, Магдалена одговара: „Најчесто, младите се приклучуваат затоа што бараат одговори на своите несигурности. Некој чувствува дека не е доволно добар, дека е отфрлен, дека не е успешен во врските или во општеството. Наместо системот да понуди поддршка, тие ја бараат онлајн – и таму ги пречекуваат групи кои им нудат едноставни „виновници“: жените, мигрантите, демократијата, „системот“.
Ова не се индивидуални „лоши момци“, ова се симптоми на општество кое не нуди здрави модели. Ако млад човек повеќе време поминува на TikTok отколку во спортски клуб или било каква друга паметна иницијатива која нуди пред се социјален квалитет, тогаш ризикот е голем. И уште еднаш – институциите ги оставија овие млади луѓе сами во дигиталната џунгла. Наместо да создадат програми за ментално здравје, превенција и едукација, тие реагираат дури кога ќе се случи трагедија.“
„Гројпери“, Alt-right & QAnon: Нови радикални движења
Гројперите се екстремно десничарска подгрупа (водач Ник Фуентес), познати по антимигрантски, антивидни, антифеминистични и антиелитистички ставови. Случајот со убиецот на Чарли Кирк е поврзуван токму со овие мрежи, иако дел се уште се води како шпекулација.
QAnon, alt-right, Blackpill/Redpill се теории на заговор и екстремистички идеологии што користат онлајн платформи за масовно ширење на идеи преку „ред пилинг“ — прогресивна „будење“ и радикализирање на нови членови.
Паралели меѓу некогашни и сегашни супкултури
Порано супкултурите (панк, хип-хоп, рокери, алтернатива) се поврзуваа со музика, начин на облекување и јавни собири, имаа јасни идеали и беа препознатливи во локалниот простор. Денес, супкултурите се трансформираа, стануваат невидливи и масовни преку онлајн комуникација, без физичка идентификација, а последиците од радикализацијата ги откриваме дури по сериозни инциденти.
Последици врз младите и општеството
- Поттикнување опасни идеи, стереотипи и омраза
- Стигматизација, социјална изолација, психолошки проблеми
- Самоубиства, нарушување на исхраната (Pro-Ana, thinspo)
- Вооружени напади, тероризам, насилство
- Намалување на способноста за здрави врски, социјализација
Зошто е важно истражување и превенција
Треба координирано следење на онлајн комуникациите, мемињата, иконографијата, кодираниот јазик, методите на манипулација и индоктринација кај младите. Преку едукација, медиумска писменост и активен мониторинг може да се превенира негативното влијание, а медиумите да играат значајна улога во јавна дебата и промоција на критичко размислување.
„Adolescence“ постави глобален стандард: не само што истражи нови наративи, туку даде пример за тоа како може медиумот да биде катализатор за промена на општество — нешто што е потребно и за нашите случаи, каде младите растат во дигитална средина преполна со манипулативни супкултури и наративи.
Во сторијата мора да се анализира и случајот со Илија Стефановски, поранешен скејтер, кој изврши двојно убиство во Велес (ги уби поранешната партнерка и нејзиниот татко) и потоа изврши самоубиство — трагедија што го потресе општеството и наметна теми за насилство, повторливи пријави и институционални пропусти, но и за улогата на новите супкултури и онлајн-комуникацијата во радикализацијата на млади мажи.
Илија Стефановски — локален пример за деструктивни модели
Стефановски, некогаш препознаен член на скејт-сцената, изминативе години повеќепати бил пријавуван од жртвата за вознемирување, закани и агресија, но институциите не реагирале адекватно. Според изјавите и официјалните документи, причините за агресија кај него не биле ментално заболување, туку токму токсичната машкост, посесивност и насилнички модели препознатливи за маносфера/инцел-средини — „или ќе бидеш моја или мртва“, реплика и став што се чести кај дигиталните насилници под влијание од горливи онлајн наративи.
Овој случај е македонски пример за штетните последици од современиот модел на „радикализиран маж“ — комбинација на лична криза, поп-културна фрустрација, неуспешна интеграција/социјализација, егзистенцијални стравови, зајакнати од онлајн-идентификации со платформи што нормализираат сексизам, омраза и насилство.
Слично како глобалните примери анализирани во „Adolescence“, трагедијата со Стефановски укажува дека супкултурите ― од некогашен скејт-идентитет до крајно токсични машки заедници ― денес се претвораат во хибридни, често невидливи дигитални екосистеми каде препознавањето на ризикот е речиси невозможно додека не се случи трагедија.
Овие настани ја истакнуваат потребата од превентивна едукација, медиумска (и дигитална) писменост и институционални стратегии кои ќе препознаваат онлајн-радикализација, закани, насилство и токсични модели, а медиумите имаат обврска критички и длабоко да ги отвораат овие теми, со фокус на младите и ранливите групи.
Како влијаат супкултурите и формирањето на идентитетот кај младите и кога станува тоа проблематично?
Формирањето на идентитет е природен процес кај секој млад човек – тие бараат група со која ќе се идентификуваат, ќе се чувствуваат прифатени и разбрани. Проблемот почнува кога таа група не нуди здрави модели, туку ја храни несигурноста и фрустрацијата. Некогаш тоа беа музички или стилски супкултури кои оспоруваа авторитети и системи, но денес гледаме дигитални заедници кои не нудат креативна бунтовност, туку токсични вредности.
Магдалена на крај поентира: „Интернет супкултурите се невидливи, но многу моќни. Тие создаваат нова „норма“ – каде омразата е забава, мемите се средство за радикализација, а насилството се претставува како „машка сила“. Кај нас, тоа значи младите да растат во средина каде жената не е партнер, туку „непријател“ или „објект“. Тоа значи дека новите генерации се учат да ја оправдуваат контролата, заканите и агресијата.
Македонското општество веќе го плати ова со крв – случаи на фемициди, семејно насилство, убиствата во Велес. А сите тие трагедии доаѓаат со истиот образец: години пријави, аларми, предупредувања, но институциите молчат додека не е предоцна.
Овие интернет заедници не се далечен проблем на Америка или Европа – тие се тука, во нашите телефони, во нашите училници, во нашите семејства. Ако не почнеме сериозно да се занимаваме со медиумска писменост, дигитална едукација и системска поддршка за младите, ќе продолжиме да сведочиме на нови трагедии.“
