Skip to content
Уставниот суд допрва треба да гласа дали линеарното зголемување на пензиите е во согласност со Уставот, но дебатата во јавноста одамна ја надмина формалната правна рамка. Предметот У.бр.13/2025 се однесува на членот 2 од измените на Законот за пензиско и инвалидско осигурување, со кој беше воведено фикно, еднакво зголемување за сите пензионери, без разлика на висината на пензијата и уплатените придонеси. Судот поведе постапка и побара мислења од Собранието и Владата, со образложение дека мора да се утврди дали на овој начин се нарушува принципот на придонесност и еднаквост, но конечна одлука сè уште нема. Линеарното зголемување формално важи додека судиите не изгласаат поинаку.
Во меѓувреме, јавноста остана заглавена меѓу две спротивни тези: едната дека линеарното зголемување е „социјално праведно“ затоа што им помага најмногу на оние со најниски пензии, другата дека истото тоа зголемување ги оштетува пензионерите кои целиот работен век уплаќале повисоки придонеси и имаат повисоки пензии. Анализата објавена од „Сакам да кажам“ дополнително ги отвори овие дилеми. Според Судот, претходните две линеарни зголемувања од по 2.500 денари (вкупно 5.000) веќе исплатени пензии не се доведуваат во прашање, и тие износи остануваат. Дури и ако линеарното зголемување за март следната година биде укинато, пензиите тогаш би се усогласувале по постојниот закон – според растот на платите и трошоците на живот – а не би се намалувале. Напротив, пресметките покажуваат дека најниските пензии во таков случај би пораснале за најмалку околу 1.300 денари, а повисоките пензии уште повеќе, додека предлогот за фиксен износ за сите е 1.000 денари.
Разликата најдобро се гледа преку едноставен пример. Ако се претпостави, и тоа е реалистично при сегашните параметри, дека редовното законско усогласување би било околу 7 проценти, пензија од 12.000 денари би пораснала за околу 840 денари, што е помалку од линеарните 1.000 денари и тука добиваат повеќе оние со најниските примања. Но пензија од 18.000 денари при истото усогласување би пораснала за околу 1.260 денари, што значи дека со линеарно зголемување од 1.000 денари носителот на таа пензија би добил околу 260 денари помалку отколку што би му следувало по редовната формула. Кај пензија од 40.000 денари, 7 проценти значат зголемување од околу 2.800 денари; во тој случај линеарните 1.000 денари се за 1.800 денари помалку од она што би го донело законското процентуално усогласување.
Токму на ова укажува и Уставниот суд во образложението кога зборува за можност за повреда на начелото на еднаквост. Пензионерите со повисока пензија во пракса добиваат помало зголемување отколку што би добиле ако се применуваше стариот модел, иако зад нив стои подолг стаж и повисоки поединечни уплати во пензискиот фонд. Со други зборови, линеарното зголемување привремено ја намалува разликата меѓу пензиите, но ја нарушува логиката „колку уплатил – толку стекнал“, врз која се гради придонесниот систем. Затоа Судот се повикува и на европската судска пракса и на критериумот за „објективно и разумно оправдување“ кога државата различно ги третира различните групи пензионери.
Од друга страна, останува фактот дека најниските пензии се драматично погодени од инфлацијата и растот на цените на храната и енергенсите. За пензионер со 12.000 денари, разликата меѓу 840 и 1.000 денари зголемување е значајна во месечниот буџет, и тоа е аргументот што го користат поддржувачите на линеарниот модел. Но истиот овој модел, гледано во целина, ја пресекува кривата на правичност кај оние што имаат повисоки пензии, така што дел од нив добиваат значително помали зголемувања од тоа што би им следувало по законот. Во анализа на „Сакам да кажам“ јасно се посочува дека и во сценарио на укинување на линеарното зголемување, најниските пензии не би останале без корекција – напротив, би добиле нешто над 1.300 денари, а оние со средни и повисоки пензии во апсолутен износ уште повеќе.
