По Газа

Некогаш одамна, овие земји ја всадија во човештвото надежта на небото. Не смееме да дозволиме тие да потонат во пеколот. Ова се мрачни денови. Сега е поважно од било кога да свети светлината на надежта.

Карл БИЛД*

Газа сега е во опасност да потоне во нов пекол. Нема оправдување за ужасниот напад на Хамас против Израел, во кој загинаа околу 1,600 луѓе, од кои многумина беа невини цивили, ниту пак за земањето на заложници. Светот со право го потврдува правото на Израел да се брани.

Но, исто така, мора да размислиме како стигнавме до тука и дали сé уште постои изводлив пат кон регионален мир и стабилност, како за Израелците, така и за Палестинците. Иако се почетни денови на оваа најнова војна, имаме должност да размислиме за различните сценарија.

По координираниот изненаден напад на Сирија и Египет против Израел пред речиси точно 50 години, во октомври 1973 година, Израел се соочи со можноста од пораз. Но, Израелците на крајот ги свртија работите и излегоа како победници, создавајќи услови за постепен процес на ставање крај на непријателствата во регионот.

Откако беше постигнат мир помеѓу Израел и двата негови соседи, прво Египет а потоа и Јордан, секој можеше да се сврти кон прашањето на Палестинците кои живееја под израелска окупација од 1967 година. За таа цел, Договорот од Осло од 1993-95 година ја создаде можноста за иднина во која палестинската држава би постоела мирно покрај Израел, со двете земји дури и споделувајќи го Ерусалим како нивна заедничка престолнина.

Трагично, меѓутоа, двете децении на дипломатски прогрес по војната Јом Кипур беа проследени со три децении на регресија. Силите што беа против помирување и мирен компромис добија предност на двете страни. Палестинските фундаменталисти во Хамас и сличните организации станаа посилни, а израелските екстремисти ги проширија своите илегални населби на окупираната земја што требаше да стане територија на идната палестинска држава. Заедно, фанатиците од двете страни го уништија мостот што Договорот од Осло го изгради.

Но, меѓународната заедница, исто така, сноси одговорност за овој неуспех. Европската унија и САД беа премногу поделени и расеани за сериозно да се вклучат во процес за одржлив мир. На сите им беше полесно едноставно да заборават за палестинското прашање. Дури и пред нападот на 7 октомври, речиси нишно не остана од тоа што Осло го создаде.

Засега, сите ќе посочуваат со прст. Илегалните израелски населби продолжија да се прошируваат, воспоставувајќи систем на де факто апартхејд на Западниот Брег, а палестинската власт изгуби секаков кредибилитет.  Помладите Палестинци очајуваат за нивната иднина, а некои имаат заклучено дека насилството е единствениот одговор.

Неодамнешните Абрахамски договори, кои го отворија патот за нормализирање на дипломатските односи меѓу Израел и Обединетите Арапски Емирати и Бахреин, беа несомнено позитивен развој. Но, беше грешка да се верува дека палестинското прашање може да се стави на страна. За очекување беше повторно да се појави порано или подоцна, а со ужасниот терористички напад на Хамас, сега и се појави.

Вниманието на светот е разбирливо насочено кон изјавената намера на Израел дека ќе го збрише Хамас. Наскоро, ќе бидеме сведоци на масовна израелска вооружена операција за уништување на лидерството и инфраструктурата на групата во густо населениот Појас Газа. Но, што ќе се случи откако ќе се постигне таа цел? Дали Израел повторно ќе воспостави директна контрола врз една Газа која што е целосно уништена? Дали ќе дозволи стотици илјади раселени Палестинци да се вратат во своите домови? Или едноставно ќе се повлече и ќе ризикува да дозволи нова закана за нејзината безбедност да се вкорени? Никој не знае, затоа што не постои вистинско решение. Во денешниот Блиски Исток, изолираната Газа секогаш ќе биде проблем, без разлика кој се обидува да управува со неа.

Откако оружјето ќе се стиши и ќе се избројат жртвите, политичките лидери ќе имаат обврска да ја обноват потрагата по мир. Очигледно, емоциите од сите страни се сурови. Но, мора да се запрашаме дали е можно – и што би требало да се направи – за 2023 година да биде почеток на нов мировен процес, нова 1993 година.

Секако, ситуацијата е многу поразлична денес, затоа што позициите се зацврстија на двете страни. Но, добра појдовна точка би била да се вратиме кон основните принципи на Арапската мировна иницијатива од 2002 година. Предлогот, за кој Саудиска Арабија го презеде водството, беше да се понуди дипломатско нормализирање со Израел во замена за ставање крај на окупацијата и давање нова иднина на Палестинците. По една генерација на неуспех, можеби нови лидери ќе се појават – на двете страни – кои ќе се вратат на оваа рамка.

Како и секогаш, ѓаволот ќе биде во деталите. Но, секој мировен процес мора да започне со признавање на основните принципи и мора да биде вграден во поголем меѓународен контекст што ги вклучува големите сили како што се САД, ЕУ, а можеби сега и Кина. Засега, ова е само сон. Но, без една таква визија, најдоброто што може да се постигне е пауза до следната трагедија.

Ужаси нè очекуваат во деновите и неделите што следат. Како што тенковите ќе почнат да влегуваат во Газа, човек може само да се надева дека војната ќе се води на начин што нема да ја уништи можноста за мир во иднина. Почитувањето на меѓународното право, особено меѓународното хуманитарно право, е од суштинско значење.  Тоа е темелот врз кој може да се изгради мирна иднина.

Некогаш одамна, овие земји ја всадија во човештвото надежта на небото. Не смееме да дозволиме тие да потонат во пеколот. Ова се мрачни денови. Сега е поважно од било кога да свети светлината на надежта.

*Карл Билд е поранешен министер за надворешни работи на Шведска од 2006 до 2014 година и премиер од 1991 до 1994 година, кога преговараше за пристапување на Шведска во ЕУ. Како познат меѓународен дипломат, беше специјален пратеник на ЕУ во поранешна Југославија, Висок претставник за Босна и Херцеговина, Специјален пратеник на ОН на Балканот и копретседавач на Дејтонската мировна конференција. Тој е копретседавач на Европскиот совет за надворешни односи.

Превод: Наташа Цветковска (Фронтлајн)