Skip to content
На 93 години почина актерот Џејмс Ерл Џонс кој го посвети својот живот на карактери како Дарт Вејдер во „Војна на Ѕвездите“ и Муфаса во „Кралот Лав“. Тој во својата кариера ги освои наградите Тони, Златен Глобус, Еми, како и еден почесен Оскар.
Џејмс Ерл Џонс е дете родено на фарма, кое пелтечело, но во текот на неговата кариера стана глас препознатлив насекаде и еден од најразновидните американски актери во театарската, филмската и телевизиската кариера надминувајќи ги расните граници.
Од сиромашните денови работејќи во ресторан и живеејќи во стан без топла вода за 19 долари месечно, Џонс се искачи на Бродвеј и Холивуд како ѕвезда со талент, мотив и извонредни гласни жици. Како дете бил напуштен од неговите родители, одгледан од расистичка баба и долги години не зборувал срамејќи се од своето пелтечење, но научил повторно да зборува со херкуланска волја.
Џејмс Ерл Џонс е роден во Аркабутла, Мисисипи, на 17 јануари 1931 година, во семејството на Роберт Ерл и Рут (Коноли) Џонс. Отприлика во времето на неговото раѓање, неговиот татко го напуштил семејството за да ги брка соништата за актерството. Кога Џејмс имал 5 или 6 години, неговата често отсутна мајка повторно се омажила, се отселила и го оставила да го одгледуваат нејзините родители, Џон и Меги Коноли, на фарма во близина на Даблин, Мичиген.
Напуштањето од неговите родители го оставило момчето со сурови рани и психички лузни. Тој неговата мајка ја нарекуваше Рут и вели дека ја сметал за тетка, а неговите баба и дедо ги нарекувал „Папа“ и „Мама“ иако и тој дом бил тешко место за растење.
„Ме израсна многу расистичка баба, која беше дел Чироки, дел Чокто и црнка“, изјави Џонс за Би-Би-Си во 2011 година. „Таа беше најрасистичката личност, најфантастичната личност што некогаш сум ја познавал“. Таа ги обвини сите бели луѓе за ропство, а домородните Американци и црнците „за тоа што дозволија тоа да се случи“, велеше тој.
Трауматизиран, Џејмс почнал да пелтечи. На 8-годишна возраст тој толку силно пелтечел и беше толку огорчен од својата мака што престанал да зборува целосно, преплашен дека ќе кажува само глупости. Во еднособното рурално училиште што го посетувал во округот Манисти во Мичиген, тој комуницирал со пишување белешки. Без пријатели, осамен, самосвесен и депресивен, тој поминал години на тишина и изолација.
„Без разлика колку е стар ликот што го играм“, изјави Џонс за „Њузвик“ во 1968 година, „дури и да го глумам Лир, тие длабоки спомени од детството, тие бесови ќе излезат на виделина. Го разбирам ова.”
Во средното училиште наставникот по англиски јазик, Доналд Крауч, почнал да му помага. Тој открил дека Џејмс има талент за поезија и го охрабрил да пишува, и привремено да застане пред класот и да ги чита неговите стихови. Стекнувајќи самодоверба, Џејмс рецитирал по една песна на ден на час. Говорната мана пополека исчезнала. Тој се приклучи на дебатен тим и учествувал во ораторски натпревари. До дипломирањето, во 1949 година, тој во голема мера ја надминал својата попреченост, иако последиците останале и никогаш не исчезнале.
Години подоцна, Џонс почнал да верува дека учењето да го контролира пелтечењето довело до неговата кариера како актер.
„Откривањето на радоста од комуницирањето ми помогна“, изјави тој за Њујорк Тајмс во 1974 година. „На многу личен начин, штом дознав дека можам повторно да комуницирам вербално, тоа стана многу важна работа за мене, како да го надоместам изгубеното време, да ги надоместам годините што не зборував“.
Џонс се запишал на Универзитетот во Мичиген со стипендија, посетувајќи пред-медицински курсеви и се приклучил на драмска група. Со зголемен интерес за глума, тој ја смени насоката и се фокусирал на драмата во Факултетот за музика, театар и танц на универзитетот. Во мемоарите, тој вели дека го напуштил колеџот во 1953 година без диплома, но ги продолжил студиите подоцна за да заврши. Дипломирал драма во 1955 година.
Тогаш се преселил во Њујорк, решен да биде актер. Живеел накратко со својот татко, кој го запознал неколку години претходно. Роберт Џонс имал скромна актерска кариера и му бил мотивација. Џејмс нашол евтини соби на Менхетен, работел чудни работи и посетувал театарски студија кои му помогнале да ја започне кариерата.
Во кариерата му помогнаа драмите на Хауард Саклер и Аугуст Вилсон кои му дозволија на еден млад актер да ја истражува расната омраза, телевизиски сапунски опери кои смело ангажираа црнец да глуми доктор во 1960-тите и одлука на Џорџ Лукас, креаторот на „Војна на ѕвездите“, да постави анонимен, татнеж афроамерикански глас зад гротескната маска на галактичкиот негативец Вејдер.
Остатокот го направи самиот Џонс: неверојатна работа која опфаќа голем број претстави, речиси 90 телевизиски драми и епизодни серии и околу 120 филмови. Помеѓу нив се и многу улоги каде што тој учествува само со неговиот глас, како во оригиналната трилогија „Војна на ѕвездите“, каде што не бил ни напишан дека тој го позајмува гласот на Дарт Вејдер, со гласот на Муфаса во „Кралот Лав“, анимираниот музички филм на Дизни од 1994 година и во римејкот од 2019 година.
Џонс знаеше како да се носи со притисокот под кој попуштаат многу актери. Еднаш тој настапуваше во 18 претстави во 30 месеци. Често снимаше по шест филмови годишно, плус работеше на телевизија. И тоа го правеше половина век, давајќи илјадници настапи кои ги освојуваа публиката и критичарите.
Тој глумеше кралеви и генерали, ѓубреџии и ѕидари, го изведуваше Шекспир во Централ Парк и делата на Август Вилсон и Атол Фугард на Бродвеј. Тој знаеше да се лути и да се додворува, да избувнува од бес и нежно да се топи.
За улогата на Дарт Вејдер, Џонс кажува дека се обидувал неговиот глас да звучи монотоно, за секоја фраза искажана од популарниот негативец да звучи заплашувачки и како закана. Џонс не беше наведен како гласот на Вејдер во првите два филма, на негово барање, а беше напишан во третиот. Сепак, откако веќе сите знаеа кој е гласот на Вејдер, тој беше наведен како актер на реобјавата на првите два филма од „Војна на ѕвездите“ во 1997 година.
Џонс беше помеѓу првите црнци кои имаа редовни улоги во американските сапунски серии. Неговата прва улога во Холивуд била мала, но сепак запомнета како бомбардер во „Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb“ на Стенли Кјубрик.
Иако тој беше признаен како добар актер од критичарите, со слава Џонс се стекна во 1970 година, кога го играше Џек Џеферсон, улога базирана на Џек Џонсон, првиот црнец боксерски шампион во „The Great White Hope“, повторувајќи ја улогата што ја играше на Бродвеј во 1968 година. Тој освои Тони за претставата и беше номиниран за Оскар за филмот.
Џонс го доби Националниот медал за уметност од претседателот Џорџ Буш во Белата куќа во 1992 година, почестите од Центарот Кенеди во 2002 година, почесниот Оскар во 2011 година за животно дело, а во 2017 година специјалната награда Тони за животно дело, како и почесен доктор по уметност од Универзитетот Харвард.
Во 2015 година, Џонс и Сисили Тајсон се појавија во оживувањето на Бродвеј на драмата од Кобрн од 1976 година, „Играта со џин“, прикажувајќи ги жителите на пензионерски дом живеат убаво, а понекогаш и не толку убаво играјќи карти. За 84-годишниот г-дин Џонс, тоа беше, како што забележа Тајмс, неговата шеста улога на Бродвеј во изминатата деценија.
Во 2022 година, 110-годишниот Театар Корт на Бродвеј беше преименуван во театар Џејмс Ерл Џонс.
Извор: Њујорк Тајмс
