Полска официјално побара активирање на членот 4 на НАТО

Полска формално побара активирање на Членот 4 од Северноатлантскиот договор, откако полската противвоздушна одбрана собори најмалку три до четири дрона кои ноќеска навлегоа во нејзиниот воздушен простор за време на масовен руски напад врз Украина. Премиерот Доналд Туск ја оцени ситуацијата како „најблиска до отворен конфликт од Втората светска војна“, но подвлече дека земјата не е во војна.

Полските власти регистрирале 19 нарушувања на воздушниот простор; пронајдени се и делови од дронови и од „неидентификуван објект“ на повеќе локации во регионот Лублин, без пријавени жртви. Според Reuters, најмалку три дрона се сигурно соборени, а четвртиот „многу веројатно“ е уништен. Ова е првпат од почетокот на војната во Украина една НАТО-членка да отвори оган и да собори цели поврзани со руските напади, што ја крева прашината околу правилата на одвраќање и линиите на ескалација.

НАТО генералниот секретар Марк Руте го нарече нарушувањето на полскиот воздушен простор „неодговорно“, најавувајќи дека алијансата прави целосна проценка. Во операцијата, освен Полска, учествувале и сојузнички капацитети — холандски F-35, италијански платформи за радарско извидување и авиони за танкерање — што покажува дека интегрираната воздушно-бранила архитектура на НАТО веќе работи во режим на засилена будност по должината на источниот фронт.

Кремљ одби коментар, префрлувајќи го прашањето кон руското Министерство за одбрана. Портпаролот Дмитри Песков оцени дека „ЕУ и НАТО секојдневно ја обвинуваат Русија за провокации без докази“, додека Москва официјално не презеде одговорност за дроновите. Ова молчење — или тактичко дистанцирање — отвора простор за сиви зони: дали дроновите навлегле директно од Украина/Белорусија, кој е степенот на руско командување и дали целта била тестирање на реакцијата на НАТО. Reuters

Што значи Член 4 — и каде се ризиците од погрешна пресметка

Членот 4 не подразбира автоматски колективна одбрана (Член 5), туку итни консултации кога една членка смета дека ѝ е загрозена безбедноста. Во пракса, тој е политички аларм што може да доведе до зајакнување на противвоздушната одбрана, ротација на сојузнички сили и координација на правила за ангажман. Фактот што Туск говори за „најблиска точка до конфликт“ ја подига политичката тежина: ако се потврди намера зад дрон-навлегувањата, НАТО ќе мора да избалансира меѓу демонстрација на одвраќање и избегнување спирала на ескалација — особено кога дел од леталата навлегле длабоко во полскиот воздушен простор.

Европските лидери го осудија инцидентот и ветија поддршка, но клучното прашање е колку брзо може да се преточи политичката реторика во оперативни мерки: дополнителни батерии за ПВО, набљудувачки капацитети и унифицирани правила за „топ-даун“ пресретнување над пограничните зони. Досегашните информации укажуваат на координирана сојузничка акција и навремено пресретнување — позитивен сигнал за кредибилитетот на одвраќањето — но и на потреба од јасни протоколи за идентификација, за да се намали ризикот од несреќен инцидент со цивилен авио-сообраќај.