Полска прашува: Што е ова, листа на желби на Русија?

Полскиот премиер Доналд Туск не се бори само за формула за мир во Украина, туку прво за – вистината. Кој навистина го напишал спорниот мировен план од 28 точки за Украина? Американски документ, руска „желбена листа“ или нешто среде, скроено во сенка меѓу санкционирани руски функционери и луѓе блиски до Доналд Трамп? Тоа прашање деновиве стана централна тема во Варшава и пошироко во Европа.

Според информациите, планот произлегол од тајна средба во Мајами меѓу Кирил Дмитриев – близок до Владимир Путин и на американска санкциска листа – и бизнисменот и конгресмен Стив Виткоф, во присуство на Џаред Кушнер, зетот на Трамп. Подоцна документот завршил на маса кај американската администрација и бил „пренесен“ кон Киев и европските сојузници, кои требаше да го разгледаат како основа за преговори.

Туск јавно порача дека пред Европа да влезе во каков било процес, мора да се расчисти потеклото на планот – кој го пишувал, каде, и со чиј интерес. „Добро би било со сигурност да знаеме кој е авторот на планот и каде е создаден“, вели тој, додавајќи дека одлуките за Полска ќе ги носат Полјаците, а за Украина – Украинците.

Зошто Полска е нервозна?

За Варшава, ова не е само дипломатска формалност. Планот, според протечените информации, во една точка директно ја спомнува Полска – без таа да биде консултирана. Истовремено, клучните елементи изгледаат како стари руски барања: Москва да ги задржи Крим, Донецк и Луганск, Украина да се откаже од влез во НАТО и да ја намали својата армија, а Русија постепено да се врати во светската економија.

За Полска – земја на првата линија кон Русија и еден од најголемите поддржувачи на Украина – ваков пакет личи на скриено прифаќање на руската агресија. Туск и полскиот претседател јасно порачуваат: ниту еден мировен план не смее да значи руска победа или наградување на окупацијата.

Конфузија во Вашингтон, сомнеж во Европа

Додека Полска бара транспарентност, во Вашингтон владее видлива конфузија. Дел од американските сенатори пренесуваат дека државниот секретар Марко Рубио им кажал оти ова не е „американски план“, туку документ што изгледа „како првично да бил напишан на руски“ – своевидна руска желбена листа ставена во дипломатска форма. Други функционери тврдат дека Рубио бил тесно вклучен и дека е „целосна лага“ да се негира американското авторство.

Во меѓувреме, Трамп јавно му порача на Зеленски дека „ќе мора да го одобри“ планот и дури му постави рок, па под притисок на критиките брзо се коригираше дека предлогот не е „последна понуда“. Тоа дополнително ја храни перцепцијата дека документот се креирал во тесен круг лојални луѓе околу Трамп, а не како транспарентен дипломатски процес со НАТО и партнерите.

Украина меѓу притисокот и принципите

Киев официјално не сака да ја затвори вратата за разговори – Украина е премногу зависна од западна воена и финансиска помош. Но претседателот Володимир Зеленски јасно предупреди дека земјата е ставена во цинична дилема: или да изгуби достоинство прифаќајќи план со тешки територијални отстапки, или да ризикува да го изгуби „големиот партнер“ ако одбие.

Украинските претставници, како Рустем Умеров, се спомнати во контактите со американските посредници, но нивната улога се опишува како „техничка“. Киев инсистира дека никаков договор не смее да легализира окупација ниту да ја претвори Украина во демилитаризирана тампон-зона меѓу НАТО и Русија.

Европа стравува од преседан

За европските сојузници, спорниот мировен план не е само „уште еден документ“ – туку потенцијален преседан: ако една агресија се заврши со тоа што агресорот ќе задржи освоена територија и ќе добие олеснување на санкциите, тоа испраќа порака дека силата и трпението се исплатуваат повеќе од меѓународното право. Затоа во Брисел и во повеќе европски престолнини доминира ставот дека секој план мора да почива на принципот – ништо за Украина без Украина, никаков мир по цена на капитулација.

Полска, која историски го чувствува рускиот притисок на сопствена кожа, логично е во првата линија на отпорот кон „брз мир“ што би значел долгорочна нестабилност. Со барањето за целосна транспарентност околу авторството и содржината на мировниот план за Украина, Туск всушност поставува многу пошироко прашање: дали Западот е подготвен да тргува со принципи заради брза политичка победа, или ќе остане доследен на линијата дека мирот не смее да изгледа како награда за Путин.