Да се слушне јавноста за именувањето на улиците, училиштата или институциите

Пред извесно време познатиот македонски актер и тогаш директор на Гостиварскиот театар, Висар Вишка, реагираше за потегот на Министерството за образование за преименување на две училишта во скопската населба Чаир. Неговата порака предизвика внимание и многу позитивни коментари затоа што бараше поинаков пристап кон именувањето на двете училишта, пред се затоа што бараше да се именуваат со имиња кои обединуваат, а не разединуваат.

-Знам дека зборувам со луѓе од минатиот век, но … училиштата треба да носат имиња на научници, наставници, писатели и поети… има многу објекти, паркови и улици и сл., кои би биле почестени со имињата на политичарите и маченици. Малку повеќе почит за интелигенцијата и … логиката. Да. Логиката, напиша тогаш Вишка на својот Фејсбук профил.

Темата и денес е актуелна, особено откако Бугарија отвори неколку клубови во Македонија, именувајќи ги со имиња кои го провоцираат нашето минато, но и нашата свест и совест, како и постоeњето на закони за ваквите ситуации, но и потребата дали навистина треба и мора да се прави тоа така.

Во минатото, улиците што сите во Скопје ги знеаја како „Железничка“, „Ленинова“… станаа „Јордан Мијалков“ и „Аминта Трети“. Во скопско Тафталиџе, улицата „Мексичка“ стана „Петре Пирузе“, а во скопската населба Ѓорче Петров, „4 Јули“ стана „Борис Сарафов“. Потоа повторно имаше најава дека старите имиња ќе бидат вратени и така сега „Мексичка“ повторно е „Мексичка“, Железничка – Железничка.

Покрај улиците, имињата на училиштата исто така предизвикаа внимание. Ние веќе имаме училишта каде што учат деца од повеќе националности и каде што општествените процеси наложија промена на имињата и истите беа променети.

Децата учат во училишта кои носат имиња на национални херои, интелектуалци, домашни и светски, како и многу други кои носат имиња на личности од културно општествениот, но и интелектуалниот развој на нашата држава и светот. Веќе имаме и именувано училиште по првиот претседател на независна Македонија, Киро Глигоров.

Но, сето тоа се случи, без да се праша јавноста и дали тоа треба да стане пракса и за во иднина. Дали е потребен поинаков пристап, дали е потребно менување на имињата на улиците и дали граѓаните треба да имаат повеќе улога во именувањето на училиштата во кои учат нивните деца разговаравме со проф. д-р Љубица Јанчева, научен советник во ЈНУ Институт за национална историја и координаторка на советничка група во Град Скопје, свој став ни даде и невладината „Цивил“, како и со Никола Наумоски, граѓански активист и шеф на кабинетот на поранешниот градоначалник на Град Скопје, Петре Шилегов.

-Најголем број основни училишта во Северна Македонија носат имиња на личности од историјата кои животот го завршиле трагично и со насилна смрт. Во голем број случаи, се работи за имиња на личности кои може само да ги продлабочат поделбите и недовербата меѓу етничките заедници. Во едно мултикултурно и мултиетничко општество се води сметка јавните објекти и институции да им припаѓаат на сите подеднакво. Ова особено се однесува на образовните установи, бидејќи тоа се местата каде што децата, не само што стекнуваат знаења, туку се формира и нивниот поглед на светот. Многу подобро би било кога на училиштата и другите институции и јавни објекти и сообраќајници им се дадат имиња на личности од областа на науката, уметноста и културата, велат од Цивил, организација која во своето портфолио има голем број проекти за пообрување на меѓуетничките односи и мултикултурализмот.

Промените се одраз на одредени општествени процеси, а причините за нив се различни. Јас фокусот би го ставила на начинот, на кој изминативе години се случија тие промени. Ако за тоа е консултирана пошироката јавност, и името биде општо прифатливо за пошироката заедница, не гледам ништо лошо во намерата да се направи промена на име на улица, мост, училиште или друг инфраструктурен објект, согласно позитивните законски регулативи за тоа, вели Јанчева.

Именувањето на основните училишта е поврзано со актот за основање. Името на училиштето е она, што е запишано во актот за основање и под кое име е запишан во Централниот регистар. Согласно член 22 став 2 од Законот за основно образование, во училиштата каде што наставата се одвива и на еден од јазиците на етничките заедници (согласно закон), името на училиштето може да биде напишано освен на македонски јазик и неговото кирилско писмо и на јазикот и писмото на етничката заедница на кое се изведува наставата, вели Јанчева.

Децата секогаш ја знаат животната приказна, историјата и судбината на народниот херој, по кој е именувано нивното училиште. Некои од нив загинале на многу нецивилизиран начин, насилно, со мачење поради нивните ставови и земјата која ја бранеле. На нашето прашање какви пораки се испраќаат преку ваквите одлуки на општеството, потребни ли ни се и херои кои победуваат, Јанчева вели дека со имињата треба да се испраќаат позитивни, пацифистички, космополитски  пораки.

Не мислам дека имињата на народните херои Мирче Ацев, Страшо Пинџур, Кузман Јосифовски Питу, Елпида Караманди, Ибе Паликуќа, се несоодветни, истакнува Јанчева и додава дека доколку било кој предлог за име на училиште, улица… или друг инфраструктурен објект е прифатлив за јавноста (најдобро би било да биде јавноста консултирана), треба да се прифати.

-Во поновата историја на РСМ, сведоци сме на масовна промена на имиња на улици, училишта и други инфраструктурни објекти кои потекнуваа од периодот на поранешната југословенска федерација. Но, сведоци сме дека и по промената на тие имиња, во колективната меморија на населението останаа старите називи кои сеуште се користат како сининим за објектот кој денес има ново име. Основното училиште каде што јас го завршив моето основно образование се викаше Моша Пијаде. Во периодот на транзицијата името на училиштето беше сменето и денес тоа училиште го носи името на нашиот истакнат писател Видое Подгорец. Не мислам дека новото име е несоодветно, напротив, но на прашањето каде јас сум го завршила своето основно образование, јас не можам да одговорам дека тоа е ОУ Видое Подгорец, појаснува Јанчева.

Таа исто така вели дека пред повеќе од една деценија бевме сведоци на промена на имиња на веќе постоечки улици, без притоа да бидат консултирани граѓаните или образложена потребата од промена. На пример, името на улицата Мексичка, добиено во знак на благодарност кон државата Мексико чијашто донација се бараките изградени по земјотресот 1963 година, во населбата каде што е лоцирана улицата, тогаш беше сменето со името на истакнатиот македонски деец Петре Пирузе. Уште еден таков пример е промената на името на улицата Ратко Митровиќ, добиено во знак на благодарност кон тогашната југословенска република Србија, чијашто донација се бараките изградени во населбата Драчево по земјотресот 1963 година, од работниците на фабриката Ратко Митровиќ, беше сменето со името на истакнатиот македонски револуционер Иван Хаџи Николов. И во двата случаи, не сметам дека „новите“ имиња на улиците се несоодветни, напротив, спорна е потребата од промена, начинот на промената и непочитувањето на симбиликата, во контекст на епитетот „град на солидарноста“, кој Скопје го доби по земјотресот 1963 година.

-Ги разбирам критиките кон постоечките имиња на топонимите, училиштата, спортските сали, инфраструктурните објекти итн. Тие се оспорливи по многу основи како родовиот, етничкиот, верскиот или идеолошкиот дисбаланс, вели Никола Наумоски, граѓански активист.

-Според мене, во општество поделено по национални, верски, идеолошки и историски основи, имињата на училиштата треба да носат имиња на личности и настани со неутрална хуманистичка нота, со дострели во науката, уметноста или спортот. Онака како што имињата на градинките доминантно реферираат на природа, среќа, здравје, хуманизам (Мајски Цвет, Детска Радост, Другарче, Весели Цветови…), така и имињата на школите треба да обединуваат и да вклучуваат, наместо да прават поделби и поларизираат. Тоа сепак не значи дека заговарам промена на постоечките имиња на школите. Со оглед на постојаниот историски ревизионизам во овој дел на Европа, едно такво прашање би можело да создаде нови националистички и верски бранови на незадоволство. Наместо тоа, би било убаво сите идни новоотворени школи да имаат имиња на настани и личности што обединуваат, па на среден и долг рок овие имиња да можат да ги доминираат традиционалните имиња кои се користени досега, вели Наумоски.

Анета Тасова (Бриф)