Skip to content
По две години жестоки критики дека кривичното законодавство е скроено по мерка на функционерите, пред Собранието конечно стигнаа нови измени на Кривичниот законик. Група пратеници од ВМРО-ДПМНЕ предлагаат повисоки казни за злоупотреба на службената положба и злосторничко здружување, како и ново кривично дело за злоупотреба на интимни снимки. Но дел од експертската јавност предупредува дека се работи за уште едно ад-хок „крпење“ на закон кој со години чека сериозна реформа – со уште отворена врата за условни казни и забрзано застарување на делата.
Причината за брзањето е јасна: Уставниот суд уште во февруари утврди дека измените од 2023 година, донесени во време на владата на Димитар Ковачевски, сериозно го разнишаа владеењето на правото. Со тие измени беа намалени казните за злоупотреба на службената положба, беа избришани одредби за злоупотреби при јавни набавки и беше скратена казната за злосторничко здружување, што фактички им отвори пат на бројни поранешни функционери да избегнат или да си го скратат кривичното гонење.
Тогашниот пакет беше донесен по скратена постапка, со „европско знаменце“, за еден ден и со минимална расправа, што предизвика сериозен револт во јавноста и остри реакции од домашни и меѓународни организации кои предупредија на „тивка амнестија“ за високата корупција.
Сега, под притисок на рокот што го постави Уставниот суд и на серијата забелешки во европските и меѓународните извештаи, владејачкото мнозинство се обидува да покаже заострување на санкциите. Според предлог-текстот, за злоупотреба на службената положба (член 353) казните се движат од шест месеци до три години, од една до пет години, од една до осум години и – за најтешките случаи поврзани со јавни набавки и огромна штета – од четири до десет години затвор. Притоа, во посебен став се воведува јасна одредба за злоупотреба на постапките за јавни набавки и склучување рамковни договори, што беше избришано во пакетот од 2023 година.
На хартија, тоа изгледа како враќање на „тврдиот“ курс против корумпираните функционери. Во практика, меѓутоа, клучниот детал е што во новиот текст веќе ја нема формулацијата „најмалку пет години затвор“, која постоеше во старите одредби и која практично го правеше делото речиси незастарливо и го исклучуваше институтот условна осуда. Наместо тоа, рамката „четири до десет години“ значи побрз рок на застареност и отвора простор првпат осудени функционери – особено со добро одбранбено лоби – да се извлечат и со условна казна ако судот оцени дека има олеснителни околности.
Уште поотворено го проблематизира ова Сакамдакажам, каде се анализира дека се враќаат избришаните одредби за корупција, но со поблаги казни и пофлексибилни решенија за судиите: повторно се воведува членот за злоупотреба на јавни набавки, но без старото „минимум пет години“, а целата скала на казни е поставена така што неосудувани функционери – теоретски – може да останат и надвор од затвор ако добијат условна осуда.
Паралелно, се зајакнува и членот 353-в за несовесно работење во службата, каде повторно се внесува формулацијата дека службеното лице, ако со својата негрижа прибави корист или направи штета, може да одговара со парична или затворска казна, а за значителна штета казната оди до пет години. На тој начин се затвора дел од правната „дупка“ отворена со измените од 2023 година, кога одредени квалификации беа избришани и сериозно се стесни просторот за гонење на администрацијата за штета по буџетот.
Новина е и воведувањето кривично дело „злоупотреба на туѓа снимка, фотографија, аудио записи или списи со сексуално-експлицитна содржина“, кој практично го таргетира таканаречениот „revenge porn“ – објавување или споделување интимни материјали без согласност. Предлогот предвидува затвор од една до пет години, а ако снимката стане достапна на повеќе лица, казната може да оди до осум години, а кога е во прашање дете – и до десет години. Со тоа се исполнува дел од обврските за заштита од дигитално насилство и трговија со деца.
Од владините претставници и дел од политичарите доаѓа порака дека со ова Македонија „се враќа на европските стандарди“ во борбата против високата корупција. Претседателката Гордана Сиљановска Давкова јавно ги поддржа измените и повика да се донесат „час поскоро“, предупредувајќи дека Уставниот суд може да посегне по поригорозни мерки ако Собранието повторно го пробие рокот.
Но академик Владо Камбовски, еден од најпознатите кривичноправни експерти, е многу повоздржан. Тој за ТВ 24 оценува дека е добро што конечно се отвора прашањето за измените, но предупредува дека ваквите решенија не смеат да минуваат „набрзина“ и без сериозна расправа на пошироката научна и стручна јавност, бидејќи токму импровизациите и „игрите со казненото право“ ја доведоа државата во сегашната ситуација.
Критики доаѓаат и од опозицијата. Пратеничката Моника Зајкова потсетува дека уште од 2023 година на електронската платформа ЕНЕР стои целосно нов Кривичен законик, подготвуван седум години од експерти под покровителство на ОБСЕ, со вградени европски директиви и прецизни дефиниции за корупциските дела. Наместо системска реформа, државата повторно добива „закрпи“ на стар текст – со широки дефиниции кои оставаат простор и за селективна правда и за политички прогон, и за застарување на високопрофилни случаи.
Токму тука се отвара и суштинското прашање: дали повисоките казни ќе значат и поефективна борба со корупцијата, или ќе останат уште еден козметички потег пред Уставниот суд и Брисел? Без јакнење на истрагите, без независно обвинителство и без судство што нема да гледа на функционерите како на „посебна категорија“, и најстрогиот член 353 лесно може да остане само број во законик – со простор и понатаму високата корупција да завршува со условни пресуди и застарени предмети.