Skip to content
Американските санкции против руските нафтени гиганти „Росњефт“ и „Лукоил“ почнуваат да ја менуваат картата на влијание на Кремљ на Балканот. Она што до вчера беше најсилниот руски адут во Бугарија – рафинеријата и мрежата бензински станици на „Лукоил“ – денес полека преминува под контрола на бугарската држава, оставајќи го Владимир Путин без клучен инструмент за политички и економски притисок во Софија.
Кризата се отвори на крајот на октомври, кога новиот министер за финансии на САД, Скот Бесент, најави координиран пакет санкции со Европската унија и Велика Британија против „Росњефт“ и „Лукоил“, со образложение дека Москва одбива да стави крај на војната во Украина. Ударот беше директен врз нафтениот бизнис кој години наназад ја финансира воената машинерија на Кремљ, а аналитичарите проценуваат дека на Русија ѝ се сечат милијарди долари приходи секој месец.
За Бугарија, санкциите не се апстрактна геополитика, туку прашање на секојдневие. „Лукоил“ таму управува со најголемата рафинерија во земјата и со повеќе од 200 бензински пумпи, од кои зависи снабдувањето со гориво и ценовната стабилност. За да спречи шок на пазарот и парализа на транспортот, бугарската влада одлучи да ја преземе оперативната контрола над компанијата и да назначи специјален администратор – поранешниот шеф на даночната управа и поранешен бодибилдер Румен Спецов.
САД му дадоа на „Лукоил“ и на државниот администратор рок од шест месеци да пронајдат нов, несанкциониран сопственик. Така, рафинеријата која со години беше симбол на руското присуство на Црното Море, преку ноќ се претвори во тест за тоа колку Софија е подготвена да се откаже од зависноста од Москва и да се вклопи во европската енергетска и безбедносна архитектура.
Решителниот чекор на мнозинството во парламентот дојде и покрај отпорот од претседателот Румен Радев, кој важи за политичар со изразено проруски ставови. Тој се обиде да го блокира законот за државно преземање на активите на „Лукоил“, но пратениците го соборија неговото вето. Со тоа, направен е ретко јасен пресек: дел од политичкиот естаблишмент и натаму гледа кон Москва, но институциите, барем на хартија, го врзуваат енергетскиот суверенитет за Брисел и Вашингтон.
Слична промена се случува и западно од Бугарија. Во Србија, нафтната индустрија НИС – во која доминираат руски „Газпром нефть“ и „Газпром“ – се најде под американски санкции, а Белград веќе отворено зборува за можноста државата да ја преземе контролата, за да спречи колапс на снабдувањето и губење на илјадници работни места. Претседателот Александар Вучиќ јавно најави дека е подготвен да плати „фер цена“ на руските партнери, но истовремено бара изземања и преодни рокови од Вашингтон.
За Кремљ, ова не е само економска пресметка, туку и симболичен пораз. Бугарија беше меѓу најлојалните сојузници на Москва во времето на Варшавскиот пакт, а енергетиката децении служеше како тивка алатка за влијание – преку гасоводи, рафинерии и монопол на пазарот на горива. Денес, истите тие инструменти стануваат канал преку кој западните санкции го поткопуваат руското присуство во регионот.
