Skip to content
Наместо да ги поправат скандалозните интервенции од 2023 година, новите предлог-измени на Кривичниот законик, кои стигнаа во Собранието, според дел од правната фела само го продлабочуваат проблемот: стеснуваат што точно ќе се гони, а што ќе остане „легализирано“ низ дупките на текстот. Во пресрет на новата година, кога јавноста очекува сигнал дека државата конечно ја затвора славината за корупција, повторно се отвора дебатата дали законодавецот навистина ја штити јавната каса – или само ја препакува штетата.
Обвинителката Ленче Ристоска, која работи во Еуроџаст како обвинител за врски со Македонија, оценува дека предложените измени се „подеднакво лоши, ако не и полоши“, бидејќи декриминализираат веќе криминализирани однесувања и отвораат простор за неказнивост токму таму каде што злоупотребите најчесто се случуваат – во јавните набавки. Нејзината суштинска забелешка е дека новите решенија не враќаат системска одговорност, туку ја сведуваат на тесен список дејствија, со што останатите повреди се туркаат надвор од ударот на кривичната одговорност.
Во предложениот текст, злоупотребата на службената положба (член 353) формално се „заострува“ со враќање на повисоки казни, а повторно се воведува и посебен став за јавни набавки. Но тој став, како што е напишан, ги таргетира само конкретни ситуации: набавка без постапка кога постапката била задолжителна, или незаконски измени на договор/рамковна спогодба над законскиот праг. За тоа се предлага казна од една до осум години, а ако се работи за големи размери – од четири до десет години. Практичниот ефект од ваквото „стеснување“ е клучот на критиката: коруптивната пракса во набавките не се сведува само на „без постапка“ или „измена на договор“, туку често се крие во услови, критериуми, бодирања, технички спецификации и фазни манипулации што можат да останат надвор од оваа формулација.
Дополнителен слој на сомнеж внесува и прашањето за казнената политика во пракса. Дел од анализите предупредуваат дека со пониските минимални прагови, за дел од сторителите може да се отвори простор и за поблаги исходи, додека роковите за застарување остануваат чувствителна точка – особено за предмети што веќе се влечат со години. Во јавноста се потсетува дека токму „кроењето“ на казните и границите во 2023 година имаше директни последици врз високопрофилни истраги и судења, што ја направи оваа тема повеќе од правничко прашање – прашање на доверба.
Најостриот дел од критиката на Ристоска се однесува на член 353-в: според неа, со предложените решенија се брише одговорноста на службените лица од органите на државната управа, што во пракса значи дека функционерите и клучните извршители во администрацијата може да останат надвор од опфатот на делото во сегашната поставеност. Оттука и тезата дека се создава „системска неказнивост“: не преку укинување на делото, туку преку прецизно стеснување на тоа на кого и на што се однесува.
Од другата страна, предлагачите – пратеници од владејачкото мнозинство – тврдат дека целта е спречување „амнестија“ на стотици активни предмети и враќање на казнената политика кон построги рамки, со усогласување со забелешките што се наталожија по 2023 година. Во јавните настапи се потенцира дека со пакетот се отвора и прашањето за злосторничко здружување (член 394) и се прави синхронизација со мерки за сообраќајната безбедност во пресрет на системот „Безбеден град“.
Сепак, дел од граѓанскиот сектор и судиите предупредуваат дека честите и парцијални интервенции во КЗ произведуваат правна несигурност и дека недостасува суштински дијалог меѓу законодавната и извршната власт. Пораката е јасна: ако веќе постои подготвен предлог за целосно нов Кривичен законик и ако јавноста очекува реформа, тогаш „ад хок“ поправки во последен момент може да остават нови колизии, наместо да ја исправат старта штета.
Целата трка доби дополнителен притисок откако Уставниот суд уште во февруари 2025 поведе постапка за уставноста на измените од 2023 и му даде рок на Собранието да ги коригира спорните одредби. Сега, во финишот на годината, расправата не е само дали ќе се усвојат измени, туку дали ќе се усвојат измени што реално ја јакнат борбата против корупцијата, или измени што ја сведуваат на тесни, лесно обходливи дефиниции. Предлогот е во собраниска процедура, а исходот ќе покаже дали 2026 ќе почне со поцврста правна рамка – или со уште еден компромис што ќе се плаќа со јавни пари.