Рускиот шпионски брод „Јантар“ со ласери ги гаѓал пилотите на Британија

Руската шпионска бродица „Јантар“, позната по надзор на подводни кабли и инфраструктура, со недели кружи северно од Шкотска, на работ на британските води. Кулминацијата дојде кога бродот насочил ласери кон пилотите на Кралското воено воздухопловство (RAF) кои го надгледувале – инцидент што Лондон го нарече „длабоко опасен“ и најави дека има подготвени „војни опции“ доколку бродот се приближи кон територијалните води.

Според британскиот министер за одбрана Џон Хили, „Јантар“ со недели се движи во пошироките води северно од Шкотска, во рамки на ексклузивната економска зона на Обединетото Кралство. Во последните денови, Royal Navy распореди фрегата, а RAF патролни авиони P-8 „Посејдон“ од блиску го следат секое движење на рускиот брод.

Инцидентот со ласерите се случил токму за време на таква мисија за надзор. Британските власти соопштија дека „Јантар“ насочил т.н. „dazzler“ ласери кон пилотите – техника која треба да ги заслепи или дезориентира екипажите на набљудувачките летала. Засега нема информации за сериозно повредени пилоти, но во Лондон проценката е дека ваквиот потег претставува сериозна ескалација и директно загрозување на летна безбедност.

„Мојата порака до Русија и до Путин е: ве гледаме, знаеме што правите. И ако ‘Јантар’ се упати на југ оваа недела, ние сме подготвени“, порача Хили во говор во Лондон, најавувајќи дека ги променил правилата за дејствување на кралската морнарица за да може поблиску и поагресивно да го следи бродот.

За британските власти, „Јантар“ одамна не е „обичен истражувачки брод“. Официјалните документи го опишуваат како платформа за разузнавање во мир и за саботажа во војна – брод дизајниран да ги картографира и потенцијално да ги загрози подморските кабли и цевководи кои се клучни за интернет сообраќајот, енергетиката и воените комуникации. Токму поради тоа, секое негово појавување крај британските или европските брегови автоматски активира засилен надзор.

Ова не е првпат „Јантар“ да „шета“ околу британската инфраструктура. Пролетва, бродот беше следен додека минуваше низ Ла Манш, а претходно беше протеран и од Ирското Море, во близина на подводни кабли што ги користат големите технолошки компании. Но, според Хили, ова е прв пат бродот да употреби ласери директно против британски пилоти – чекор кој во Лондон го читаат како тестирање на нервите на НАТО и на подготвеноста на Британија да одговори на хибридни закани.

Москва, пак, ја отфрла британската верзија. Руската амбасада во Лондон ги нарече обвинувањата „русофобични“ и тврди дека активностите на бродот „не ги загрозуваат интересите на Обединетото Кралство и не се насочени кон поткопување на неговата безбедност“. Притоа, официјална Русија уверува дека „не е заинтересирана за британските подводни комуникации“ и го обвинува Лондон дека „крева милитаристичка хистерија“.

Но, контекстот ја прави приказната поостра. Од 2022 наваму, Русија е под обвиненија дека стои зад саботажа на подводни кабли и гасоводи во Балтикот и Северното Море, а западните служби броеја повеќе сомнителни движења на „темната флота“ – танкери и специјализирани бродови кои пловат со исклучени транспондери. Финска веќе заплени руски брод осомничен за намерно оштетување на електроенергетски кабел кон Естонија, а европските разузнавачки извештаи предупредуваат на „нова фаза на подводна хибридна војна“.

Предупредувањата на Хили за „Јантар“ се вклопуваат и во пошироката британска агенда: аргумент за нагло зголемување на воените трошоци. Лондон веќе најави дека до 2035 сака да стигне до 5% од БДП за одбрана, а на денот кога го прозва рускиот брод, министерот објави и план за најмалку шест нови фабрики за муниција и експлозиви ширум Велика Британија. Пораката е двојна – дека земјата влегува во „нова ера на груба сила“, но и дека без силна домашна индустрија не може да се одговори на ризиците од Русија, Кина и Иран.

Истовремено, британските воздухопловни и поморски сили продолжуваат рутински да ги „сенчат“ руските бродови и авиони кои се приближуваат до територијалните води и воздушниот простор на земјата – пракса што се интензивираше по инвазијата на Украина. Секој ваков инцидент не е изолиран случај, туку дел од пошироката игра на притисок, мерење на нерви и тестирање на одбранбените рефлекси на НАТО. „Јантар“ е само највидливиот симбол на таа тивка конфронтација – брод кој формално плови по меѓународни води, а суштински им испраќа порака на западните демократии: и под површината на морето, линиите на фронтот се поместени многу поблиску отколку што изгледа на картите.