Skip to content
Шокантни дупки и исчезнати тули – културниот споменик кој преживеал векови сега е на работ на уништување!
Културното наследство во Македонија сè уште се соочува со сериозни предизвици, а скопскиот Аквадукт кај Визбегово станува сè позачестена жртва на институционална негрижа, вандализам и намерно оштетување. Овој споменик, кој преживеал повеќе векови, сега се соочува со драматични диверзантски акции што можат трајно да го уништат.
Диверзантски акции на вековен споменик
Скопскиот Аквадукт кај Визбегово, изграден околу 1492 година, станува жртва на институционална негрижа, апатија на јавноста и намерен вандализам. Активисти и граѓани предупредуваат дека делови од арките се оштетени на начин што потсетува на диверзии од Втората светска војна.
Гордана Софија и Ханес Јекл, управители на Мен енд Маунтен ДОО, ја опишуваат ситуацијата:
„На неколку арки беа отстранети ќошевите, а на столбовите се направени дупки од сите страни. Ова не е истражување, ова е намерна саботажа. Аквадуктот е веќе зајакнат по земјотресот, сите примероци се земени – нема оправданост за вакво уништување. Ако не се преземат итни мерки, цели арки може да бидат трајно оштетени.“
Според Софија, ситуацијата е резултат на комплексна комбинација од институционална незаинтересираност, апатија на јавноста и вандализам.
Институционална инерција или апатија?
Иако Управата за заштита на културното наследство редовно врши увид, Градот Скопје не презема конкретни активности за обезбедување на објектот. Софија додава:
„Плановите и стратегиите на хартија не се доволни. Без оградување, редовен надзор и институционална одговорност, Аквадуктот ќе остане жртва на апатија и приватни интереси. Средствата не се проблем – проблем е волјата на институциите.“
Аквадуктот: Симбол на историја и идентитет
Аквадуктот, познат и како Водовод на Мустафа Паша, е изграден околу 1492 година. Вкупната должина изнесува 386 метри, со 62 столба високи 6 метри, долги 5 и широки 4 метри. Изградбата е од камен и тула, по моделот на османлиските водоводи, слични на оние во Црна Гора, и е единствен од ваков вид во Македонија.
Истражувањата со C14 покажуваат дека сегашниот објект е обновен во 15 век, но на истото место постоел постар римски водовод. Ѓорче Петров уште во 1896 година во својата книга „Материјали по изучувањето на Македонија“ детално го опишал патот на водата, арките и изградбата на водоводот, кој започнувал од подножјето на Скопска Црна Гора и продолжувал кон Скопје преку селата Глуво и Бразда.
„Водата била студена и чиста, служела за напојување на добитокот. Неколку паши се обиделе да ја вклучат во водоводот, но селаните го одбиле тоа. Аквадуктот носи приказни, мемории и културен контекст што мора да се зачува.“
Потенцијал за туризам и економија
Експертите нагласуваат дека заштитата на Аквадуктот не е само прашање на културен идентитет, туку и економски потенцијал:
„Аквадуктот може да стане фантастична туристичка атракција. Ако се одржува и се претвори во парк или туристичко место, ќе имаме корист не само ние туку целата држава. Ова не е прашање на пари, туку на волја и одговорност“, заклучува Гордана Софија.
Итни мерки за спас на споменикот
Физичко и техничко обезбедување на објектот
Редовен институционален надзор
Санирање на оштетените арки
Создавање план за управување кој ќе комбинира заштита и економска корист
„Не станува збор само за тули и камен – станува збор за идентитетот на цело едно општество. Ако дозволиме апатија, ова место може да исчезне за неколку години. Мораме да бидеме гласни и да ја браниме нашата историја“, додава Софија.
Државата и градот молчат
Иако Управата за културно наследство изработила планови и ги следи реставраторските активности, Градот Скопје не презема конкретни чекори за обезбедување на Аквадуктот. Во меѓувреме, околината е полна со отпад, вклучувајќи токсични азбесни плочи.
Аквадуктот кај Визбегово е симбол на македонската историја, културен идентитет и потенцијална економска вредност. Ако институциите не реагираат сега, Македонија ризикува да изгуби една од своите најважни културни знаменитости.
„Културното наследство не е само симбол на нашата историја, туку и дел од идентитетот на Македонија. Ако го дозволиме ова, не се работи само за физичко уништување на објектот – се уништува и дел од нашата колективна меморија. Аквадуктот може да стане фантастичен туристички ресурс, но додека институциите не преземат одговорност, секој ден го доведуваме во ризик.“ вели Гордана.
