Зеленски вели дека Украина „нема да се откаже од земја“ пред самитот Трамп-Путин во Алјаска, Ќе заврши ли Европа на погрешна страна

Во меѓувреме аналитичарите велат дека Европа најмногу се плаши од мирот меѓу Украина и Русија, бидејќи генерално самитот ќе се однесува на глобалната прераспределба на моќта. ‘Ако сега завршиме на погрешната страна, тоа ќе значи вечна деградација’

Самит што може да стави крај на војната во Украина

Се случуваат големи работи, барем потенцијално. Трамп и Путин најавуваат самит што, според официјалните изјави, би можел да ја заврши војната во Украина. Додека во Брисел расте нервозата, во Москва и Вашингтон владее претпазлив оптимизам на двајца актери кои конечно преговараат директно, свесни дека вековната логика на геополитиката ги прави природни соперници, но и сојузници кога станува збор за кршење на европската хомогеност. Ако навистина се постигне договор, јасно е дека најголемиот губитник ќе биде Европската Унија, чија надворешна политика е сведена на реагирање на потезите на другите.

На Трамп му е потребен брз, драматичен успех – и домашната и глобалната јавност се уморни од војната што од самиот почеток беше претставена како „борба на демократијата против авторитаризмот“ и сега се претвори во скап ќорсокак. Од друга страна, Путин има луксуз на време: руската економија, иако под санкции, најде вентил на Исток и Југ, а Кремљ теоретски може да продолжи да води војна со години. Сепак, на руското раководство му е јасно дека продолжената воена исцрпеност би ја уништила финансиската основа на државата. Затоа, понудата за самит доаѓа во вистинско време за двајцата претседатели.

Трамп, Путин, Зеленски

Сценариото што се разгледува во Вашингтон е речиси класично „реалполитичко“ решение: замрзнување на бојната линија со формално или неформално признавање на рускиот суверенитет над Крим и дел од Донбас, за возврат укинување на дел од санкциите и враќање на руските енергетски производи на западниот пазар. Трамп, се разбира, би им го продал тој пакет на гласачите како „мир без американски војник на фронтот“ и „паѓање на цените на бензинот“. За Путин, тоа е воена победа, можеби помала од очекуваното, можеби поскапа од очекуваното, но сепак победа

Европа, од друга страна, се најде во парадокс – таа е најгласниот застапник на украинскиот суверенитет, а во исто време е економски најранлива ако војната трае. Инфлацијата, енергетските турбуленции и растечкото десно крило во ЕУ го поттикнуваат зајакнувањето на „лобито за мир“ кое, особено во земји како Германија и Франција, утре би можело да го прифати договорот што доаѓа од Белата куќа без многу помпа. Но, институциите на ЕУ остануваат реторички цврсти бидејќи не можат да си дозволат јавно да признаат дека немаат инструменти за притисок врз Москва освен санкциите, кои со години даваат сè послаби резултати. Секако, уште помалку можат да си признаат дека овој исход од војната, исклучувајќи го Киев, би бил најголемиот пораз за ЕУ.

За Киев, понудениот „мораториум за воздушен сообраќај“ може да биде само привремено олеснување. Суспензијата на ракетниот оган секако спасува цивилни животи, но ја лишува Украина од една од нејзините ретки асиметрични алатки – беспилотни летала со долг дострел што ги таргетираат руските логистички синџири.

Во Кремљ, понудата ја гледа поширока публика: ако Трамп ги укине секундарните санкции, Русија може да врати барем дел од обемот на гас на европските пазари – можеби дури и индиректно преку трети земји. Ова би ги реактивирало заработките потребни за воениот буџет, но исто така би ја зајакнало преговарачката позиција на Москва кон Пекинг, кој сè повеќе ги користи руските слабости за да добие поволни енергетски договори. Путин купува стратешка автономија меѓу Кина и САД, додека Трамп добива моќ да изврши притисок врз Пекинг во трговските преговори.

Се отвора раскол во рамките на НАТО: источноевропските членки, кои ја доживуваат војната егзистенцијално, веќе предупредуваат дека мирот не смее да се гради врз „продажбата на територијата на Украина“. Но, нивните безбедносни гаранции зависат од САД, па отпорот веројатно ќе се сведе на гласни декларации без реални последици. Западна Европа, исцрпена од инфлацијата и порастот на популизмот, тивко ќе воздивне со олеснување ако војната заврши, барем под руски услови.

Администрацијата на Трамп е помалку загрижена за моралните пораки, а повеќе за глобалната прераспределба на ресурсите. Европа, откако веќе ги отфрли евтините руски извори на енергија, ќе мора да продолжи да го диверзифицира увозот по висока цена, додека САД се појавуваат како главен снабдувач на течен природен гас (LNG) и оружје. Со дополнително обезбедување на руска воздржаност кон Кина, Вашингтон постигнува двојна победа – намалување на трошоците за ангажман во Европа и фокусирање на индо-пацифичката конкуренција.

Ако самитот заврши само со ограничен договор, војната ќе влезе во „замрзната состојба“ што ја губи својата привлечност во медиумите. Трамп ќе тврди дека „го запрел крвопролевањето“, Путин дека „го заштитил рускиот народ“. Европа ќе биде растргната помеѓу потребата за обнова на распаднатата Украина и внатрешните политички кризи. Украинските лидери остануваат без двата клучни лостови – западниот фокус итн.

Светот можеби влегува во нова фаза на мултиполарност: со редефинирање на односите, САД и Русија отвораат можност за прераспределба на глобалната моќ, додека Европа, без свој стратешки компас, ризикува статус на периферен набљудувач. Иронијата е што токму континентот што најмногу инсистираше на санкции и „дипломатија на вредности“ ќе остане без место на масата кога ќе се спушти завесата.

Во секој случај, самитот Трамп-Путин нема да биде само симболичен состанок, туку ќе биде лакмус тест за способноста на Европа да се позиционира како суверен актер. Ако остане на ниво на протестни ноти и декларативна солидарност со Киев, Брисел ќе потврди она што Кремљ и Белата куќа веќе го чувствуваат: стариот континент го потроши својот геополитички капитал и сега стои настрана додека другите цртаат нови мапи на моќ. А мирот – без разлика колку го посакувате – секогаш доаѓа со висока цена за оние кои не го скроиле.

Јасно е дека претпоставката однапред дека одеднаш сме на самиот крај на војната може да биде лоша прогноза, особено кога знаеме дека еден од клучните актери е Доналд Трамп! Тешко би било дури и да се изброи колку пати успеал да „сврти“ кога станува збор за Украина за нешто повеќе од половина година на власт. Доволно е да се следат медиумските реакции кои веќе влегуваат во зоната на краток спој. Прво се плашеа од Трамп, потоа возбудено го прославија неговиот „сврт“ (или барем неколку) кога објави дека сепак ќе продолжи да ѝ помага на Украина. Сега, кога одеднаш најави средба со Путин, паниката повторно расте, па веќе денес можеме да прочитаме како Трамп ќе „падне во стапицата на Путин“. Во превод – никој што застана на страната на Киев во оваа војна не е среќен што средбата воопшто се случува.

Всушност, тие повторно го покажуваат своето милитаристичко лице. Самото сознание дека војната наскоро би можела да заврши предизвикува голема вознемиреност кај некои – а кога ќе имаме предвид дека тоа се луѓето што ја водат Европа, ситуацијата може да се опише само како застрашувачка.

Што се однесува до Трамп, може да се каже дека ги разочара сите страни. Може ли барем малку да се искупи сега? Тоа сигурно би бил позитивен исход, ако конечно заврши барем една војна и оствари некои од своите предизборни ветувања. Секако, запирањето на војната во Украина би значело давање на светот многу поголема шанса за мир. Во исто време, Трамп е добро свесен дека Русија и Кина се обединети, а сега можеби и Индија, нешто со што Америка нема да може да се справи долго време. Целта остана иста – да се помири со Русија и да се направи сè за да се спречи руско-кинескиот сојуз да прерасне во нешто многу покомпактно и помоќно.