Што им згрешија Скопјани на Водовод

Секое лето истата сцена: апели за штедење на водата, намален притисок по згради, најава за „можни рестрикции“ ако потрошувачката не падне. И секое лето истото прашање: како е можно град што се напојува од еден од најстабилните извори во регионот да се плаши од жед? Одговорот е непријатен, но едноставен – извор има, системот ја губи водата, а управувањето заостанува зад урбанизацијата.

„Рашче“ е синоним за сигурност. Капацитетот на изворот е доволен да го покрие врвот на дневната потрошувачка, со резерва. Проблемот не извира од подземјето, туку од асфалтот: стара секундарна мрежа со чести дефекти, лошо сегментирани зони каде истекувањата течат без да бидат „видени“ со денови, нерегистрирани приклучоци што претвораат јавен ресурс во приватна погодност. На крајот на денот, неревенуираната вода – збирот на технички загуби, кражби и мерења „со грешка“ – станува паралелен водовод што ја цица стабилноста на системот.

Скопје за десет години ја смени силуетата, но не и цевките. Високи комплекси никнаа на места каде секундарата е проектирана за далеку пониски товарни профили на потрошувачка на вода. Општините издаваат градежни дозволи, а јавниот оператор потоа „гасне пожар“ со хидрофори и привремени решенија. Во новите квартови, кога жештината и полните резервоари се сретнуваат со вечерниот пик, притисокот паѓа. Граѓаните ја обвинуваат компанијата; компанијата ја обвинува „неконтролираната потрошувачка“. Вистината е помеѓу: институциите дозволија урбан раст без да издејствуваат соодветен водоводен капацитет како услов за употребна дозвола.

Комуникацијата со јавноста останува проблем за себе. Официјалните соопштенија редовно ветуваат „стабилно водоснабдување“ и во следниот параграф најавуваат „можни краткотрајни редукции“. Исто со дефектите: жителите дознаваат од групи на социјални мрежи дека ќе останат без вода, додека на веб-страниците се појавуваат известувања откако веќе е завршено поправката. Во 2025 година, метропола со стотици илјади приклучоци мора да има јавен онлајн панел со нивоата во резервоарите, притисокот по зони и временски прозорци за интервенции. Превентивната информација не е луксуз, туку инфраструктура.

Клучниот збор што Скопје го избегнува е сегментација. Градот треба да е поделен во јасни DMA-зони со паметни мерачи на проток и притисок на водата. Така се лови истекување за часови, а не за денови; така се исклучува „жешка“ под-зона без да се симне притисокот на цел кварт; така се мери вистинската неревенуирана вода без да се криеме зад „летни пикови“. Секои десет проценти помалку загуби се практично нов капацитет – вода што веќе ја имаме, но не доаѓа до чешма.

Не е само техничка приказна. Нерегуларните приклучоци не паѓаат од небо. Тие се плод на толеранција и ад хок култура во која „сите така прават“. Додека казните не станат брзи и видливи, привилегијата на неколкумина ќе ја плаќа мнозинството со понизок притисок и повисоки сметки. Јавна карта со санкционирани адреси – како што прават европските градови – би делувала повеќе од десет соопштенија за „рационално користење“.

Се чини банално, но и „градската логистика“ со вода за техничка употреба е задоцнета. Во најтоплите денови улиците и парковите се мијат со питка вода. Тоа не само што е растерување на системот, туку и погрешен сигнал до граѓаните. Техничка вода за градски служби, јасни часови за полевање и ограничувања за најголемите трошачи во пик-појаси – тоа е минимален пакет ако навистина сакаме да избегнеме редукции.

Инвестициите во „критичните артерии“ на мрежата не смеат да зависат од политички циклуси. Секоја година нужно е да се заменува одреден процент од магистралите и секундарите, со јавно објавен план и динамика. Подобро е транспарентно да се каже дека следните три месеци овие улици ќе имаат прекини поради замена, отколку тајмлајн од ситни дефекти што никогаш не завршуваат.

И конечно, правичноста. Нема ништо „правично“ во модел што им испраќа фактури на сите, а стабилна услуга на некои. Ако поради урбанистички пропусти одредени населби редовно остануваат со низок притисок, тоа е системска неправда, не „летен каприц“. Институциите мора да ја признаат таа асиметрија и да ја поправат со приоритетни инвестиции и јавно отчетни рокови, наместо со повторување на апели за штедење што само ја префрлаат вината врз граѓаните.

Што им згрешија Скопјани на Водовод? Ништо. Но системот им погреши на Скопјани. И додека капацитетниот извор тивко тече, ние губиме време, вода и доверба. Вистинската реформа не е во нови апели, туку во мерливи чекори: сегментација и паметно мерење, условување на урбанизацијата со инфраструктура, лов на нерегуларности без селективност, транспарентни инвестиции во артерии и техничка вода за градски потреби. Дури тогаш, кога градот ќе престане да ја губи водата по пат, ќе престанеме да ја губиме и трпеливоста.