Што се ИПАРД средства — и зошто се важни за Македонија (во сенка на можен СТОП)

На денешната прес конференција на поранешниот министер и вицепремиер Љупчо Николовски се искажа длабока загриженост од можност за стопирање на стотици милиони евра од европскиот ИПАРД Инструмент. ИПАРД е програма за претпристапна поддршка на руралниот развој: грантови што земјите-кандидати ги користат за да ги модернизираат земјоделството и прехранбената индустрија и да се приближат до заедничката земјоделска политика на ЕУ. Практично, тоа се пари за нова механизација, штали и ладилници, преработувачки капацитети, стандарди за квалитет и безбедност на храна, енергетска ефикасност, советодавни услуги и локални (LEADER) стратегии. Аплицирањето оди преку националната ИПАРД агенција, по јавни повици, со јасни критериуми и контролен механизам од Брисел. Ова се пари кои се и тоа како потребн за македонската економија и се континуирана помош за македонските граѓани.

За Македонија важи програмата ИПАРД III (2021–2027) со вкупен јавен буџет околу 128 милиони евра, од кои ~97 милиони се придонес на ЕУ, а остатокот е национално кофинансирање (типично распределба 75% ЕУ : 25% држава; кај LEADER мерките ЕУ учеството оди до 90%). Овие средства се распоредени по мерки: инвестиции во земјоделски стопанства, во преработка и маркетинг, диверзификација на рурални бизниси, советодавни и техничка помош, како и локален развој.

Зошто ИПАРД е клучен? Прво, затоа што го менува профилот на производството: од раситнети парцели и стар инвентар кон продуктивни, конкурентни стопанства со европски стандарди (HACCP, следливост, ветеринарно-хигиенски норми). Второ, затоа што отвора пазар: подобрен квалитет и сертификација значат полесен извоз во ЕУ. Трето, бидејќи парите се условени со правила—секој еврo следи јасна трага, што ги јакне управувачките капацитети и приближува кон членство. Во нашата архитектура носител е Агенцијата за финансиска поддршка на земјоделството и руралниот развој (АФПЗРР), која спроведува повици, контроли и исплати. ipardpa.gov.mk

Контекстот сега е чувствителен: во јавноста се појавија предупредувања дека поради корупциски скандали би можело да се „стопира“ ИПАРД – токму износот од околу 128 милиони евра што е предвиден за 2021–2027 ја мапира големината на ризикот. Европската комисија во најновиот извештај инсистира на поостри антикорупциски капацитети, поефикасна проверка на имотни листови и изборни финансии и цврсто спречување злоупотреби на европски пари. Преседани постојат во регионот: ЕУ веќе замрзнуваше ИПАРД-средства во соседството поради злоупотреби и системски неправилности. Поентата е јасна — довербата е услов за приливот.

Што значи евентуална суспензија? Прво, стоп на нови повици и на исплати за проектите што не стигнале до одобрена фаза; второ, задоцнувања и пенали за корисниците и банките; трето, репутациска штета што ја поскапува идната европска помош. Обратно, што значи стабилна програма? Повисока апсорпција, побрзи модернизации и видливи ефекти во руралните средини (работни места, зголемена додадена вредност, извоз). Клучот е транспарентна постапка, непристрасни рангирања, теренски контроли и јавна листа на корисници со износи и цели.

ИПАРД не е „евтин кредит од Брисел“, туку тест на институционална зрелост. Ако системот е чист и професионален, 75% од јавната инвестиција ја носи ЕУ — и тоа е развоен мултипликатор што земјоделството не смее да го изгуби. Македонија има програма и пари на маса; прашањето е дали ќе покаже доволно интегритет и менаџерска дисциплина за да ги претвори во резултати на терен.