Скопје порано за Нова година мирисаше на чесност

Скопје некогаш не брзаше. Го немаше овој ритам, оваа висина, оваа врева. Имаше нешто друго – мирис, звук и чувство дека градот им припаѓа на луѓето. Особено за Нова година.

„Јас сум глупав носталгичар и се сеќавам на времето минато“, вели Милан Банов, новинар во пензија, човек што целиот живот го поминал меѓу зборовите и градот. „Денес е поинаку. Денес младите бараат океан од можности. Но Скопје за мене беше оној убав град.“

Нова година во старо Скопје не беше спектакл, туку блискост. Семејна, маалска, човечка. Се чекала дома, со отворени врати, со комшии што влегувале без да тропнат, со дистанци што не постоеле затоа што, како што вели Банов, „дистанците се во главите и зависат од односите меѓу луѓето“.

Градот мирисаше. И тоа не е метафора.

„Скопје мирисаше на сарма, на прасечко, но и на пријателство и другарство. На оние стари вредности кои денес ги нема“, се сеќава Банов. Денес, вели, само Дебар Маало сè уште го чува тој мирис. Затоа секој 1 јануари таму се собираат старите другари – не за да тагуваат, туку за да се потсетат.

Новите години често се чекале колективно. Во „Мали Одмор“, под природна елка, без лампиони и светлечки декорации. Елка со украси од домашни пуканки, мали свеќи со штипки и ѕвезда на врвот. Секој носел нешто од дома, а пијачката се нарачувала од кафаната.

„Се пееше, се играше. Имаше добри музичари. По полноќ обавезно се играше купчиња, карти на ситна пара, па се одеше дома. А сабајлето – мажите во Идадија“, раскажува Банов, со насмевка што се чувствува и без да ја видиш.

Радиото беше центарот на домот, а телевизорите – маскирани во дрвени кутии – дојдоа подоцна. Одбројувањето се слушаше гласно, а по полноќ комшиите излегувале надвор, се фаќало оро, па секој повторно си се враќал дома. Следниот ден – туршија од дома и повторно Идадија.

Пред земјотресот, Скопје имало околу 270 илјади жители. Денес – повеќе од еден милион.

„Затоа беше помирно, побавно, почесно и убаво – а не поубаво“, вели Банов, без горчина, но со јасна линија меѓу некогашното и денешното. „Денес му ја признавам современоста на Скопје, но тие естетски и етички критериуми се исчашени. Направен е геноцид врз градот. Понекогаш ми е срам кога ќе ми дојде гостин да го прошетам.“

Како новинар во „Нова Македонија“, Банов пишувал новогодишни броеви – полирски, разиграни, празнични текстови. Еден од нив, посветен на Дебар Маало и Идадија, завршува со реченица што денес звучи како тивка молитва:

„Ја чекам новата година повторно во Идадија да ја најдам улицата и портата низ која се влегува во загубената градина, а таму знам ќе биде прекрасно.“

И покрај сè, нешто останало исто.

„Вечни се пријателствата“, вели Банов. „Имам пријатели од тогаш, но и нови – луѓе кои зачувале чест, воспитување и морални норми. Тоа е непотрошливо.“

Кога би можел да се врати на една Нова година, тоа би била онаа гимназиска, кога светот изгледал освоив.

„Ја чекав кај Данчо Чеврески, ја паметам по една девојка“, вели со насмевка, како да е вчера.

А пораката до младите скопјани е едноставна, речиси тивка:

„Да го пренебрегнат времето во кое живеат, да се насмеат. Тоа е формулата за среќа. Да бидат инфицирани од убави спомени.“

Градот, вели Банов, живее и онолку колку што го паметиме, и онолку колку што го сакаме.

„Јас го сакам Скопје и по едното и по другото. Со голема носталгија, со голем сентимент. Но го сакам и ова денешно Скопје. Јас сум инфициран од Скопје.“

И можеби токму во таа инфекција се крие одговорот зошто старите нови години сè уште траат – барем во приказните.