Скопје, Приштина, Загреб и Сараево на врвот на најзагадени градови во светот

Балканските престолнини повторно се најдоа на мапата на најзагадени градови во светот, откако утринава Скопје влезе меѓу најлошо рангираните на глобалните листи за квалитет на воздухот. Според мерењата што ги пренесува Трн.мк, индексот во Скопје достигна 155, со што воздухот влезе во категоријата „нездрав“, а градот беше пласиран околу седмото место на светските листи во моментот на пресекот.

Токму „моментот“ е клучниот збор: овие рангирања се динамични, се освежуваат од час во час и се базираат на мерни станици што ја следат концентрацијата на ПМ2.5 и други загадувачи. Во еден пресек неколку часа подоцна, истите градови можат да се поместат нагоре или надолу, но сигналот останува ист – регионот повторно влегува во сезона на епизоди со висок ризик.

Сараево во изминатите денови беше најекстремниот пример. Таму загадувањето влезе и во „опасна“ зона, а локалните власти воведоа итни мерки – ограничувања за возила што не ги исполнуваат ЕУ-стандардите, забрани за тешки камиони и прекин на активности на отворено. Во такви услови, школите добиваат препораки да ги задржат децата во затворен простор, а градот буквално функционира под смог како под капак.

И Приштина имаше свој пик: на 10 декември беше рангирана меѓу првите десет најзагадени големи градови во светот, што уште еднаш го врати прашањето за зимската комбинација од географија, емисии од сообраќај и греење, но и поширокиот енергетски контекст во Западен Балкан, каде јагленот и натаму има значајна улога.

Загреб, иако често со „помирни“ бројки од Скопје и Сараево, се појавува на истите глобални листи и во зимски период знае да влезе во категории што бараат претпазливост – особено за чувствителните групи. Тоа е потсетник дека ова не е проблем „на една котлина“, туку регионален образец што се повторува секоја зима, со различен интензитет.

Во Скопје, најкритични се ПМ10 и ПМ2.5 – микроскопски честички што доаѓаат од согорување дрва и други цврсти горива за греење, издувни гасови од стар возен парк, градежна прашина и индустриски активности. Кога ќе се „заклучи“ воздухот поради температурна инверзија, загадувањето не се разредува – останува над градот, а ризикот повеќе не е резервиран само за ранливите: се шири на сите што дишат и се движат надвор.

Затоа, пораката што се повторува во сите четири града е практично иста: во денови со висок индекс, физичка активност на отворено треба да се сведе на минимум, проветрувањето да се прави кратко и внимателно, а во затворен простор да се намалат дополнителни извори на чад и прашина. На системско ниво, пак, секоја нова „листа на срам“ само ја обновува старата дилема – дали мерките ќе останат на апели и препораки, или конечно ќе се претворат во доследна политика за греење, сообраќај и контрола на емисиите.