Skip to content
Комисијата за заштита на конкуренцијата го затвори едно од најгласните досиеја во трговијата со храна: по повеќемесечна постапка, четири компании за малопродажба на храна добија прекршочни казни по 3.075.000 денари, а Сојузот на стопански комори ќе треба да плати 1.143.000 денари. Причината – утврдено картелско здружување и усогласено делување на пазарот, со координација токму преку бизнис-комората.
Според решението на КЗК, трговските ланци и Сојузот на стопански комори на состанок одржан на 5 февруари 2025 година донеле заеднички став: да не ги прифаќаат новите или зголемените ценовници што им ги доставувале производителите и дистрибутерите. Наместо секоја компанија сама, независно да одлучува дали и под кои услови ќе ги прифати измените на цените, бил воспоставен фронт со „единствен одговор“ кон добавувачите.
Токму тоа, оценува Комисијата, ја заменува состојбата на независно пазарно однесување со состојба на практична координација. Во јазикот на конкуренциското право, станува збор за таканаречено „by object“ ограничување на конкуренцијата – форма на договор која е забранета сама по себе, без да мора дополнително да се докажува конкретна штета врз пазарот. Доволно е логичкото прашање: ако најголем дел од маркетите даваат идентичен одговор на истите ценовници, колку простор останува за вистинска конкуренција по полици и каси.
КЗК во образложението потсетува дека ваквите договори директно ја загрозуваат слободната конкуренција и на крајот ги удираат потрошувачите. Кога трговците се договараат за заеднички став кон добавувачите, наместо да се натпреваруваат во услови, попусти, сопствени акции или избор на брендови, потрошувачите завршуваат со намален избор и со ценовна динамика во која конкуренцијата важи само на хартија.
Казната за секој од четирите маркети е поставена на околу 50.000 евра, додека Сојузот на стопански комори се соочува со износ од околу 18.500 евра. Од Комисијата објаснуваат дека висината е одредена така што да има превентивен ефект – да испрати јасна порака дека картелските договори, особено во чувствителни сектори како храната, ќе бидат санкционирани и дека „усогласените стратегии“ зад затворени врати не се дел од дозволената деловна практика.
Случајот доаѓа по период во кој јавноста веќе неколку пати слушаше за сомнежи за картелско здружување меѓу големите ланци, како и за улогата на дел од бизнис-асоцијациите во нивното усогласување. Токму Сојузот на стопански комори веќе беше под лупа на КЗК поради давање лажни или нецелосни податоци во оваа постапка, а сега се наоѓа и на списокот со казнети, со експлицитна констатација дека имал координирачка улога во процесот.
За граѓаните, решението можеби изгледа апстрактно – бројки во денари, датум на состанок и правни квалификации. Но зад него стои суштинско прашање: дали маркетите имаат право да се договараат колективно како ќе одговорат на цените, или пак нивната обврска е да се натпреваруваат меѓусебе и да им понудат на купувачите различни услови и понуди. КЗК, со оваа одлука, јасно го става одговорот на страната на конкуренцијата – и порача дека „картелската игра“ во малопродажбата на храна нема да поминува без последици.
Останува да се види дали казните ќе имаат и поширок ефект: дали другите компании ќе се воздржат од слични договори и дали бизнис-асоцијациите ќе ја преиспитаат својата улога – од координација на картели кон транспарентни форуми за размена на информации. За потрошувачите, пак, ова е потсетник дека и зад најобичната сметка од маркет често стојат големи пазарни битки, во кои државата ретко, но понекогаш сепак решава да застане на нивна страна.
