Skip to content
Доналд Трамп со години јавно посакува Нобелова награда за мир. По вчерашната најава дека Израел и Хамас ја прифатиле „првата фаза“ на американски мировен план – прекин на огнот, размена на заложници и отворање хуманитарни коридори – прашањето повторно стана глобална тема: дали 2025 би можел да биде неговиот момент? Пробивот, потврден од Белата куќа и пренесен како договор што треба да го прекине двегодишниот конфликт во Газа, веднаш доби меѓународни пофалби, но и забелешка дека сè ќе зависи од имплементацијата на терен.
Во таа сенка, постои уште еден проблем – како функционира Нобеловата награда. Номинациите формално се тајни 50 години, а Нобеловиот комитет никогаш не објавува кој е кандидат пред одлуката; јавноста дознава само за номинации кои сами ги откриваат поединечни номинатори. За 2025 година, Институтот во Осло регистрира 338 валидни кандидатури (244 личности и 94 организации) – бројка што сама по себе ја покажува конкуренцијата и ја релативизира секоја предвремена „извесност“.
Трамп, пак, одамна го гради својот случај. Во 2020 година норвешкиот пратеник Кристијан Тибринг-Џеде јавно објави дека го номинирал заради улогата во договорите „Авраам“ меѓу Израел и ОАЕ. Година две претходно, јапонскиот премиер Шинзо Абе одби да демантира дека го номинирал Трамп – по информации дека тоа го сторил на барање од Вашингтон – и така ја потхрани перцепцијата за координирана кампања.
Како 2025 е различна? Веста за прекин на огнот Израел–Хамас му даде свеж политички полнеж на неговата стара амбиција. Американски и европски медиуми бележат дека во неделите пред соопштувањето на лауреатот Трамп и неговите сојузници поинтензивно зборуваат за Нобел – со аргумент дека посредувал во деескалации на повеќе фронтови и дека токму „реалната дипломатија“ треба да биде наградена. Но експерите остануваат воздржани: Комитетот ретко реагира на кампањи, а правилото е да се вреднуваат постигнати, одржливи резултати – не намери.
Оваа дилема не е нова. Во првиот мандат, Трамп тврдеше дека „многумина“ сметаат оти ја заслужува наградата за преговорите со Северна Кореја и потоа за Блискиот Исток; дел од медиумите потсетуваат дека токму ваквото настојување – често со споредби со Барак Обама и неговата награда од 2009 година – ја турка јавната расправа кон прашањето дали Нобел треба да се користи како поттик за дипломатски процес или како верификација дека тој процес трајно успеал. Комитетот, историски гледано, направи и едното и другото, но секогаш под силни критики кога резултатите биле кревки или недоволно консолидирани.
Клучниот аргумент „за“ во 2025 би бил токму Газа: ако прекинот на огнот се одржи, доколку размената на заробеници и затвореници навистина се случи без распаѓање на договорот, и ако хуманитарниот пристап се нормализира – мерливи исходи што во минатото знаеле да пресудат. Аргументот „против“: процесот е уште во прва фаза, а секоја Нобелова награда за мир што го претекнува исходот на терен носи ризик да изгледа како политичка валидација на недовршена работа. Скепсата ја засилува и фактот што Комитетот традиционално е алергичен на јавни притисоци и „кампањи за Нобел“, без разлика кој ги води.
Во игра, секако, не е само Трамп. Шпекулациите кои ги собираат глобалните редакции наведуваат и организации и личности што работат на терен: од хуманитарни структури и новинарски колективи до правосудни тела поврзани со заштита на цивили – опции што би ја избегнале контроверзноста на наградување на актуелен лидер во среде незавршен конфликт. И тоа е дел од уставот на Комитетот: често да испрати сигнал, а не да се впушти во избор кој дополнително ќе ја политизира наградата.
Засега останува и едно практично недоразбирање што го потхрануваат дезинформациите на социјалните мрежи: никој не „дисквалификувал“ конкретен кандидат, ниту пак постои официјална „кратка листа“ што ја објавува Нобеловиот комитет. Сè што се појавува во јавноста пред одлуката е или самопријавена номинација од поединечен номинатор или чиста шпекулација.