Skip to content
Србија и понатаму официјално ја продава европската интеграција како државна цел, како „национален интерес“ и гаранција за подобар живот, но патот до ЕУ останува блокиран од три фронта: нерешениот статус на Косово, недоволната усогласеност со надворешната политика на Брисел (особено кон Русија) и сè послаба поддршка кај самите граѓани. Во пресрет на Самитот за проширување на ЕУ на 4 ноември, белградската редакција на „Euronews Srbija“ оцени дека Србија останува стратегиски насочена кон европско членство, но дека процесот е повеќе прашање на нужност отколку прашање на љубов.
Патот формално почнува уште на почетокот на дваесеттите години од овој век, откако падот на режимот на Слободан Милошевиќ во 2000 година ја отвори можноста за европска перспектива и реформи. Во тој период, дури се споменуваше сценарио дека тогашната Сојузна Република Југославија би можела да влезе во ЕУ релативно брзо, до 2007 година. Но реалноста се искомплицира веднаш: Косово беше под администрација на ОН по војната во 1999 година, Србија го смета за своја територија според Резолуцијата 1244 на Советот за безбедност, а Косово прогласи независност во 2008 година – статус што Белград не го признава до ден-денес. Тоа прашање, заедно со обврските околу соработката со Хашкиот трибунал и внатрешната економска криза од раните 2000-ти, ја направија европската агенда на Белград долга, бавна и политички скапа.
Дури и денес, кога Србија е повеќе од една деценија официјален кандидат (кандидатски статус има од 2012 година и ги отворила 22 од 35 поглавја, но напредокот е забавен), Европската унија вели исто: нема членство без вистински реформи и јасно геополитичко позиционирање. Еврокомесарката за проширување јавно порача во Белград дека мора да има суштински промени во правосудството, изборните правила и медиумските слободи, и дека Србија мора сериозно да се усогласи со заедничката надворешна и безбедносна политика на ЕУ – вклучително и санкциите кон Русија по инвазијата врз Украина. Белград формално вели дека е на „европски пат“, но истовремено одржува блиски односи со Москва и дури најавува посети на Кремљ во момент кога тоа е токсично за Брисел.
Премиерот Ѓуро Мацут, пак, ја врамува работата поинаку за домашната публика: според него, европската ориентација не е само политички избор туку гаранција за развој, прилив на инвестиции и „подобар живот за нашите граѓани“. Тој посочува дека Србија веќе постигнала околу 61% усогласување со заедничката надворешна и безбедносна политика на ЕУ, и дека државата паралелно се обидува да ја заштити енергетската безбедност – стабилно снабдување со гас, нафта и струја – во соработка со регионални партнери како Унгарија. Тоа е клучната формула на актуелната влада: покажи му на Брисел реформи и институционално модернизирање, а дома ветувај дека ЕУ значи повисок стандард и енергетска сигурност, особено во време на геополитички шокови.
Но истата влада се соочува со студена статистика: поддршката за членство во ЕУ во српската јавност паднала од над 70% на почетокот на 2000-тите на околу 40% денес.
Што значи тоа политички? Мандатот за „ЕУ по секоја цена“ повеќе не постои во масовната база. Мора да се продава нијансирана порака – Европа како рационален избор за економска стабилност и инвестиции, а не како идеолошка припадност. Тоа им дава маневарски простор на властите во Белград да играат на две табли: кон Брисел кажуваат „ние сме ваши“, а кон домашната публика испраќаат сигнал дека Србија останува „суверена“, особено околу Косово и околу Русија. Ова двојно јазичје е токму причината поради која ЕУ ја притиска Србија да направи „стратешки избор“, односно да покаже дека западната ориентација е реална, а не само дипломатска поза.
На маса е и уште еден предлог што директно ја тангира Србија и целиот Западен Балкан: идејата за „привремено“ или „делумно членство“, каде што новите земји би добиле влез во дел од институциите, но без полни права на глас. Според „Euronews Srbija“, оваа формула е веќе контроверзна во регионот. Црногорскиот премиер Милојко Спајиќ отворено порача дека суверенитет не се издава „со половина столче во Брисел“. Хрватскиот премиер Андреј Пленковиќ изрази сомнеж дека полноправното пристапување на Србија би ја зацврстило нејзината тежина во институциите на Унијата – што, преведено од дипломатски, значи дека не сите соседи се среќни Белград да стане рамноправен играч. Во истото време, гласови од регионот ја предупредуваат Босна и Херцеговина дека е „најлошиот студент“ на европскиот курс, додека Црна Гора и Албанија добиваат повеќе симпатии од Брисел како потенцијално први следни членки до 2030 година.
Србија, од своја страна, тврди дека работи на реформи, но инсистира дека не смее да плати политичка цена која дома се смета за национално понижување, пред сè прашањето Косово. Белград не признава косовска независност и тоа останува најтврдата блокада на европскиот пат.
Паралелно, Србија и натаму е силно врзана за рускиот гас, што аналитичарите го посочуваат како стратегиски ризик: Брисел очекува намалување на зависноста од Москва, а Белград се плаши од социјален и ценовен шок ако тоа го направи пребрзо. „Многу ни е тешко да живееме без руски гас“, се цитира во анализата.
Колку е далеку реалното членство? Според проценките наведени во анализата, дел од експертите сметаат дека технички Србија би можела да биде подготвена околу 2030 година, ако се одблокираат клучните поглавја и ако не се влоши ситуацијата со Косово.
Но тука постои и регионална динамика која не се кажува гласно, а сите ја знаат: секој што влезе порано добива право да го блокира оној што доаѓа после него. Словенија ја блокираше Хрватска, Хрватска сега ја блокира Србија, Бугарија ја блокира Северна Македонија. Оваа логика на вето-политика е веќе дел од играта и Брисел не најде начин да ја демантира.
Затоа приказната за Србија и ЕУ во 2025 не е романтика. Таа е трговија на моќ, енергија и нерви. Белград на Брисел му вели: „Ќе се усогласиме, но не очекувајте да ги исечеме сите врски со Москва утре наутро и не барајте од нас капитулација за Косово“. Брисел на Белград му вели: „Ако сакате стол на масата, мора да играте по европските правила – правна држава, медиумска слобода, санкции кон Русија и стабилизација со Косово“. И сето тоа се случува додека поддршката меѓу граѓаните опаѓа, а на хоризонт се туркаат полу-членства, преодни формули и рокови 2030+.
