Skip to content
Инфлацијата во Македонија се лади побавно од еврозоната и според гувернерот Трајко Славевски клучниот виновник се „вградените“ инфлациски очекувања: производители што однапред калкулираат повисоки цени, работници кои бараат повисоки плати за да го стигнат поскапувањето, и потрошувачи кои купуваат „денес“ од страв дека утре ќе биде поскапо. Оваа психологија, велат банкарите, ја самовоспоставува инфлацијата и го забавува нејзиното стишување. Гувернерот сепак уверува дека дезинфлацијата ќе продолжи и дека за една до две години стапката би се вратила кон историските 2 проценти, во неговото интервју за Радио Слободна Европа.
Критичката точка во неговата аргументација е политичката економија на очекувањата. Во земја со фиксен курс кон еврото и висока зависност од увоз на храна и енергенси, ценовните шокови однадвор бргу се пресликуваат дома.
Кога тие шокови ќе се „вгнездат“ во договори, ценовници и плати, треба подолг период на стабилни сигнали за да се разбие спиралата. Тука комуникацијата на Народната банка и фискалната политика мора да играат во ист тим: јасно кажани цели, предвидливи буџети, воздржаност од мерки што краткорочно убаво звучат, а долгорочно го поткопуваат кредибилитетот.
Славевски тврди дека ниедна влада нема интерес од висока инфлација затоа што граѓаните имаат „аверзија“ кон растот на цените и ги казнуваат политичарите на избори.
Тоа е точно во нормални услови, но искуството покажува дека владите често се во искушение да прибегнат кон популистички „амортизери“ – административни замрзнувања, широки субвенции, еднократни исплати – кои привремено ги пригушуваат цените, но додаваат фискален ризик и испраќаат мешани сигнали до пазарот.
Ако паралелно растат платите побрзо од продуктивноста, компаниите повторно ги вградуваат трошоците во цените и кругот продолжува. Од тука и дилемата: колку побрзо можеме реално да се вратиме кон 2 проценти без да ја жртвуваме стабилноста на вработеноста и растот?
Поуките од еврозоната се корисни, но не и целосно преносливи. Таму ценовниот притисок се смирува со комбинација од монетарно заострување (наспроти земање Британски и Унгарски кредити во висина од речиси 8 милијарди евра), таргетирани фискални мерки и конкуренциски притисок на големи пазари.
Кај нас, пазарите се плитки, концентрацијата во некои сектори е висока, а регулаторната егзекуција е нерамномерна. Ако сакаме очекувањата да „пукнат“, треба повеќе конкуренција и транспарентност во ценообразувањето, побрзи инспекциски реакции кај очигледен договарен-картел или злоупотреба на позиција, но и реална заштита на најранливите преку таргетирани ваучери наместо широк фронт на субвенции.
Забелешката на гувернерот дека граѓаните се алергични на инфлација отвора уште едно непријатно прашање: довербата.
Ако домашните актери не веруваат дека политиките се доследни – дека курсот е бранѐт со доволни резерви, дека буџетот нема да „пукне“ на средина на годината, дека даночните промени нема да се носат преку ноќ – тогаш секоја привремена стабилизација ќе се чита како затишје пред нов бран. Во такви услови, ниту најреторички беспрекорната порака од централната банка нема да биде доволна без дисциплина на фискалната страна и без јасен, навреме најавен патоказ за платите во јавниот сектор.
Потребна е и чесна дебата за т.н. „инфлација од профити“ наспроти „инфлација од трошоци“.
Во одделни сектори, маржите навистина нараснаа поради тесни грла во снабдување и зголемена побарувачка; во други, дел од растот на цените беше реакција на повисоки енергетски и увозни трошоци. Политички корисно е да се прогласи „главниот виновник“, но економски зрело е да се следи микроданок: кои сектори имаат надпросечни маржи, каде конкуренцијата е слаба, каде увозните зависности се најкритични, какви се динамиките на плати и продуктивност. Без таква дијагноза, ризикуваме да мериме успех со номинални плати, додека реалните примања мируваат.
Онаму каде што гувернерот е најубедлив е повикот за предвидливост. Дезинфлацијата не е само статистички тренд; тоа е процес на враќање на довербата дека „утре ќе биде како што е најавено“. Тој процес бара координација: НБРМ да продолжи со внимателно калемено монетарно попуштање само кога условите го дозволуваат; владата да држи јасна линија на фискална консолидација; колективните договори да се темелат врз реални продуктивни параметри; регулаторите да внесат повеќе конкуренција и помалку административни шокови; а статистиката да комуницира поедноставно и поредовно, за јавноста да разбере што точно се случува со цените, платите и куповната моќ.
Да, граѓаните имаат аверзија кон инфлацијата – и тоа е здрав инстинкт. Прашањето е дали политиките ќе го претворат тој инстинкт во сидро на очекувањата или во уште еден круг одбрани, притисоци и краткорочни „решенија“ што ја продлабочуваат недовербата.
Ако следните 12–24 месеци навистина се пат до 2 проценти, тоа ќе се види не само во индексот на цени, туку и во смирениот пулс на пазарот, во договори без „клаузула за паника“, во помалку наслови за ценовни скокови и во чувство кај домаќинствата дека на крајот од месецот останува нешто повеќе реална вредност во паричникот.
